Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

72
speelruimte voor transparantere rechtspraak
delen van de trias soms duidelijk moet corrigeren. De rechter is gehouden
om in een voorgelegde zaak uitspraak te doen, maakt daarbij gebruik van het
beschikbare instrumentarium en stuurt zo ook de politieke ontwikkelingen
én de manoeuvreerruimte van de politiek. Dat politici moeite hebben met
de soms als ‘van buiten’ ervaren invloed van het internationaal recht blijkt
zonneklaar uit een typering van de rechters van het ehrm als ‘politici in toga’
die vvd-fractievoorzitter Blok en Kamerlid Dijkhoff in 2011 in de Volkskrant
gebruikten. 4 Deze ongekozen rechters moesten zich maar wat verder houden
van democratisch tot stand gekomen wetgeving.
De politiek lijkt op de lange termijn niets te winnen te hebben bij een verzwakking
van de rechterlijke macht als derde macht binnen de trias. Een
democratische rechtsstaat is immers niet in stand te houden met een zwakke
rechterlijke macht. Maar daar lijkt de politiek zich in haar huidige transparantiewensen
soms weinig aan gelegen. Belangrijk is hierbij het onderscheid
tussen de formele omgangsvormen en de ‘mores’ binnen de trias
(Broeders 2013, deze bundel). Het institutionele evenwicht van machten
in formele zin is relatief kaal en grondwettelijk vormgegeven. Op essentiële
punten is de onafhankelijkheid van de rechter enerzijds en het primaat van
de politiek anderzijds helder geformuleerd, maar zonder al te veel uitwijdingen.
Als aanvulling op deze kale aankleding heeft zich in het verleden
een aantal klassieke omgangsvormen en stilzwijgende afspraken tussen
politiek en rechterlijke macht ontwikkeld. Juist deze worden steeds vaker
eenzijdig door de politiek opgezegd. Waar de rechterlijke macht traditioneel
bijvoorbeeld kon rekenen op een zekere mate van non-interventie vanuit
de Tweede Kamer, is deze ongeschreven afspraak meer en meer onder druk
komen te staan. De regel dat politici zich niet behoren uit te laten over een
zaak die nog onder de rechter is (sub judice-regel) lijkt verwaterd. Bij benoemingen
in de Hoge Raad werden tijdens het kabinet-Rutte i voor het eerst
sinds lange tijd openlijk vraagtekens gesteld en beraadde de Tweede Kamer
zich op de mogelijkheid om meer zeggenschap te claimen. De autonomie
van de rechter bij de straftoemeting werd ondergraven met een wetsvoorstel
voor minimumstraffen, rechterlijke toetsing aan internationale grondrechten
is recent ter discussie gesteld en via een verhoging van de griffierechten
ambieerde het kabinet de toegang tot het recht te beperken. Vanuit de ‘verandermechanismen’
van de rechtsstaat is tegen diverse van deze interventies
weinig in te brengen. Waar om wordt gestreden zijn de tradities, de mores
en verworven rechten, maar soms zelfs ook de formele positie. Zo raakt het
wetsvoorstel dat vvd-Kamerlid Taverne in 2012 introduceerde om de rechterlijke
toetsing van wetten aan internationale verdragen af te schaffen, aan
een grondwettelijk verankerd fundament.