Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

390
speelruimte voor transparantere rechtspraak
wordt als minimumstraf tenminste de helft van het maximum van de gevange-
nisstraf opgelegd die naar de wettelijke omschrijving op het betreffende delict
als maximumstraf is gesteld (vvd, cda 2010: 39; vvd, pvv en cda 2010: 11)
Zo luidde in 2010 de tekst in het regeer- en gedoogakkoord tussen vvd, cda
en pvv over het invoeren van minimumstraffen bij recidive in het geval van
zware misdaden. Het conceptwetsvoorstel dat in maart 2011 werd gepresenteerd
ontmoette een storm van kritiek uit de juridische hoek, hetgeen
paradoxaal genoeg leidde tot een herziene versie in september van dat jaar
waarin het voorstel juist verder was aangescherpt. 10 In plaats van toepasbaar
op delicten waarop een staf van twaalf jaar staat, werden minimumstraffen
nu toepasbaar op delicten waar een straf van acht jaar op staat, waarmee
het wetsvoorstel voorbij ‘louter symboolwetgeving’ ging (Van Wingerden
2011). De steen des aanstoots voor rechters, en anderen die het wetsvoorstel
verwierpen, is het gegeven dat rechters bij delicten die onder deze
wet vallen geen eigen afweging meer kunnen maken in specifieke gevallen
en omstandigheden. De straftoemetingsvrijheid van de rechter wordt beperkt
en daarmee wordt de autonomie van de rechter beknot. In de woorden van
rechter Salomon: “Met minimumstraffen gaat de politiek op de stoel van
de rechter zitten. Het ontneemt rechters de mogelijkheid om maatwerk
te leveren.” 11 De Raad van State (2011) spreekt in zijn advies over het wetsvoorstel,
in navolging van onder meer de Nederlandse Vereniging voor
Rechtspraak, de Raad voor de rechtspraak en de Nederlandse Orde van
Advocaten, over een ‘systeembreuk’. Erik van den Emster, voorzitter van
de Raad voor de rechtspraak, stelt dat in het wetsvoorstel een ‘ontsnappingsmogelijkheid’
ontbreekt voor specifieke gevallen. “We mogen voortaan alleen
onder uitzonderlijke omstandigheden afwijken van de minimumstraf. Dat
is te beperkt.” 12 De kritiek in de juridische tijdschriften was ook niet mals
en richtte zich onder meer op de gebrekkige empirische onderbouwing van
het wetsvoorstel (Boone 2011; Haentjes 2012) en de gebrekkige ‘grondwettelijkheid’
van het voorstel (De Doelder 2011).
Het afsluiten van de ‘ontsnappingsmogelijkheid’ was natuurlijk ook precies
de bedoeling van de politiek. Het vergroten van de voorspelbaarheid van
de rechter, zoals hierboven omschreven, is een manier voor de politiek om
meer grip op de rechterlijke macht te krijgen. De memorie van toelichting
stelt dat het wetsvoorstel niet als een beperking van de rechterlijke vrijheid
moet worden gezien, maar als “een volgende stap in een lijn waarin
de wetgever zijn eigen verantwoordelijkheid voor rechtvaardige sanctietoepassing
waar wil maken” (in Maris 2012: 22). vvd-minister van Veiligheid
en Justitie Opstelten onderstreept in de Volkskrant dat het voorstel geen
aanval op de (autonomie van de) rechterlijke macht is. “De minimumstraf
is geen veroordeling van rechters. Maar als minimumstraffen als een cor-