Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

130
speelruimte voor transparantere rechtspraak
2.2.1 systeemtheoretisch perspectief op rechtspraak
Om te achterhalen hoe rechtspraak als systeem legitimiteit kan verwerven
kan een cyclische systeemtheorie uitkomst bieden, die ook aansluit bij het
dominante ketendenken binnen de rechtspraak. Een veel gebruikte cyclische
systeembenadering van legitimiteit is de input- en outputbenadering die Fritz
Scharpf ontwikkelde in de jaren zeventig en gedurende zijn loopbaan steeds
verder uitwerkte en toepaste (Scharpf 1970; 1999; 2003). De inputlegitimiteit
bestaat vooral uit de steun van burgers (het mandaat) en de outputlegitimiteit
vooral uit de geboekte resultaten (de effectiviteit). Het idee van inputlegitimiteit
heeft Scharpf geïnspireerd op het sociaal contract van Rousseau
(‘government by the people’). Outputlegitimiteit komt voort uit de Federalist
Papers van Hamilton, Madison en Jay (‘government for the people’). Met een
cyclische systeemtheorie is te analyseren hoe in verschillende fases van een
besluitvormingsproces legitimiteit gewonnen of verloren kan worden.
Ook het recht en daarbinnen de rechtspraak als onderdeel van de justitieketen
is op te vatten als een systeem, waarbij vooraf voldoende steun of krediet aanwezig
dient te zijn om te kunnen functioneren. De rechtsgang is op te vatten
als een complex besluitvormingsproces waarbij verschillende legitimiteitsbronnen
een rol spelen. Allereerst zijn er normatieve legitimiteitsbronnen,
zoals de rechterlijke kernwaarden onafhankelijkheid en onpartijdigheid,
die vooraf als randvoorwaarden nodig zijn om het rechterlijk systeem goed
te laten functioneren (inputlegitimiteit). Daarna zijn er legitimiteitsbronnen,
zoals transparantie en responsiviteit, die tijdens het rechtsproces het rechterlijk
optreden kunnen legitimeren (throughputlegitimiteit). Dit proces leidt
nadien tot allerlei resultaten, zoals eenduidige en begrijpelijke rechterlijke uitspraken
(outputlegitimiteit). Die uitspraken kunnen uiteindelijk weer leiden
tot maatschappelijke effecten, zoals een rechtvaardige en veilige samenleving
(outcomelegitimiteit). Die maatschappelijke effecten kunnen bijdragen
aan tevredenheid en dat kan het institutioneel vertrouwen (trust) voeden
waarmee het reservoir van diffuse steun vervolgens weer gevuld wordt (hernieuwde
inputlegitimiteit). Zo kan de legitimiteitscyclus zichzelf sluiten
en permanent voeden. De legitimiteitscyclus van het rechterlijk systeem is als
volgt te visualiseren.