Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

246
speelruimte voor transparantere rechtspraak
4.4 conclusie
Wat leert dit onderzoek ons over het oordeel van rechters over het waarom
en hoe van (meer) transparantie? Allereerst dat rechters bij dit begrip primair
denken aan zaken als zichtbaarheid, begrijpelijkheid, controleerbaarheid
en verantwoording, en veel minder aan bekritiseerbaarheid. In het eerste deel
van deze bundel hebben we ‘bekritiseerbaarheid’ als de toekomstige uitdaging
van transparantie genoemd. Desgevraagd herkent men wel dat bekritiseerbaarheid
ook een onderdeel is van transparantie, maar het is duidelijk niet
de eerste associatie, en er bestaat ook wel enige huiver op dit gebied.
Het onderzoek maakt duidelijk dat, hoewel lang niet iedereen er in zijn dagelijkse
praktijk veel mee bezig is, het thema ‘transparantie’ absoluut leeft onder
rechters. Bovendien kan uit de reacties en de discussie worden opgemaakt dat
rechters niet alleen bereid zijn maar het ook wenselijk achten het klassieke
belang van openbaarheid te herijken. De belangrijkste behoefte van rechters
is een (meer) alerte, actieve en strategische houding en communicatie
richting media en samenleving. Zij vinden dat de rechterlijke macht zich
meer bewust moet tonen van het type samenleving waarin zij functioneert,
en met meer visie en strategie over het belang, de rol en de werkwijze van het
instituut rechtspraak moet communiceren. Dat is van belang om te bevorderen
dat burgers beter begrijpen waar het in de rechtspraak om gaat en om
tegenwicht te bieden aan vertekende beelden en onterechte uitvergrotingen.
Vrijwel alle rechters hebben het gevoel dat de rechtspraak te veel met zich
laat sollen en zich nadrukkelijker en actiever teweer moet stellen. Tegelijk
moet de rechterlijke macht ook meer bereid zijn het debat met de samenleving
aan te gaan over het functioneren en de kwaliteit van de rechtspraak
en van rechters, bijvoorbeeld op opiniepagina’s in de krant. Zo kan volgens
de geïnterviewde rechters de samenleving beter zien dat de rechterlijke macht
geen gesloten bolwerk is, maar rechters kritisch over hun werk en organisatie
kunnen en mogen oordelen. Juist met deze bereidheid tot debat met
de samenleving geeft de rechterlijke macht, zoals in het eerste deel van deze
bundel is betoogd, invulling (weliswaar voorzichtig) aan de speelruimte voor
bekritiseerbaarheid.
Wat opvalt is dat rechters van nature geneigd lijken de discussie over transparantie
te starten vanuit het individuele ambt en de betekenis en gevolgen
van transparantie voor individuele zaaksbehandeling. Op dit gebied wenst
men niet zozeer meer als wel betere transparantie, bijvoorbeeld een minder
formeel juridische en meer begrijpelijke procesgang, en een goede en heldere
motivering van het vonnis. Pas in tweede instantie denkt men aan transparantie
van het instituut waar ze werken. Maar is deze tweede invalshoek
eenmaal geagendeerd, dan ontstaat al snel een geanimeerde discussie. Op dit