Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 89
te stellen, zo is de stelling. Hoever beide opvattingen ook uiteen liggen, ze
worden niet gekleurd door harde grenzen van de rechtsstatelijke kern, maar
door de zachtere schil van tradities en mores.
Afrondend: bekritiseerbaarheid verlangt meer ruimte voor een communicatieve
rechter. Op het niveau van de individuele zaak vraagt dat om een
debat over een hedendaagse houding, stijl en daarmee rolopvatting van
de rechter(s) op de zaak. Op dit punt vallen de huidige individuele grenzen
heel wel aan te passen. De harde kern waaraan niet valt te tornen is het principiële
belang van de rechterlijke onpartijdigheid, niet de stijl waarin die
is gegoten. Veel minder principieel begrensd is de communicatieve houding
op het niveau van het instituut. Hier kent de speelruimte een flinke bandbreedte,
wat overigens niet wil zeggen dat het debat hierover een eenvoudige
zal zijn. Hier zal het namelijk moeten gaan over het doorredeneren van
de vraag wat onafhankelijkheid op het vlak van communicatie betekent,
gegeven dat voor de buitenwereld het collectief van individuen de beeldvorming
van het instituut bepaalt.
5.2.3 de speelruimte bij finale oordelen
Een belangrijk thema in de discussie over bekritiseerbaarheid is het al eerdergenoemde
belang van finaliteit. Een essentiële en nogal basale reden dat
bekritiseerbaarheid niet zonder meer past in het (zelf )beeld van rechters is dat
de onafhankelijke en onpartijdige rechter als neutrale derde juist tot taak
heeft om discussies en slepende onenigheden tot een afronding te brengen.
De rechter is ook in de positie gesteld om dit te doen. Sommigen menen
zelfs dat de behoefte aan neutrale geschillenbeslechting alleen nog maar zal
toenemen onder invloed van onder meer een groeiende maatschappelijke
diversiteit en de toename van het aantal contacten dat mensen onderhouden.
En – Fukuyama (1995) aan het woord latend – een “low trust society” brengt
volgens sommigen een groot beroep op rechtspraak met zich mee: als het
sociale weefsel minder boogt op onderling vertrouwen, komt institutioneel
vertrouwen meer op de voorgrond te staan ter compensatie van het tanende
intersubjectieve soort. De roep om bekritiseerbaarheid lijkt echter roet in het
eten te gooien, omdat onbepaald institutioneel vertrouwen juist ter discussie
wordt gesteld. Daarmee lijkt de rechtspraak in een soort Catch 22 gevangen
te zitten. Als zij een discussie succesvol afkapt voldoet zij zogezegd aan haar
staatsfunctie, maar daarmee voldoet zij niet aan maatschappelijke verwachtingen,
die immers een (blijvende) open discussie impliceren.
Zou publieke discussie over sommige in het oog springende zaken inderdaad
kunnen leiden tot minder institutioneel vertrouwen, en hoe zwaar weegt dat
dan? Staan blijft dat knopen doorhakken een meer kenmerkende metafoor