Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

466
speelruimte voor transparantere rechtspraak
te beïnvloeden. Ook blijkt onder rechters grote behoefte aan een ‘aansprekend
gezicht’ dat het in de media ‘opneemt’ voor de rechtspraak (zie Prins, Van der
Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel). Volgens Lieve Gies (2005) is de communicatie
van Nederlandse persrechters en -voorlichters teveel gericht geraakt op het
verdedigen van de rechtspraak in en tegen met name de media, dan op het
verschaffen van openbaarheid. Die wordt weliswaar belangrijk gevonden – het
is immers een fundamenteel recht –, maar het is eerder ‘het glazuur op de cake’.
De kern van de voorlichting ligt volgens Gies op uitleggen en verdedigen (de
cake) met daaroverheen een laagje ‘openbaarheid’ (het glazuur). Het meer
geneigd zijn om te zenden dan om informatie beschikbaar te stellen zou kunnen
zijn ingegeven door de overtuiging dat burgers en journalisten niet goed
begrijpen wat er in de rechtszaal gebeurt en niet goed in staat zijn vonnissen
naar behoren te beoordelen: volgens rechters in het onderzoek van Van de Bunt,
Elffers en De Keijser (2004) moet de oorzaak van de mogelijke kloof tussen
burgers en rechtspraak (in elk geval ook) bij burgers gezocht worden. En wat
journalisten betreft: die halen hun informatie nogal eens bij persofficieren van
justitie, terwijl persrechters en persvoorlichters van rechtbanken graag zouden
zien dat ook zij zich beter door hen over een zaak zouden laten voorlichten. 26
Het is echter de vraag of burgers, media en wetenschappers deze vorm van
‘strategische communicatie’ waarderen, nog los van de vraag of die vertrouwen
succesvol kan bewerken. De zaak Wilders kan dat illustreren.
De impact van deze zaak-Wilders op het vertrouwen van zijn achterban
in de rechtspraak toont namelijk een misvatting over wat vertrouwen kan
wekken onder een deel van de bevolking. Veel rechters vatten de gang van
zaken rond de zaak-Wilders op als een verlies van de rechterlijke macht ten
opzichte van Wilders en zijn advocaat Moszkowicz. Het gezag van de rechter
zou in het geding zijn geweest en dat is slecht voor het imago en het vertrouwen
onder de bevolking, zo meent men (Bokhorst en Witteveen 2013,
deze bundel). Opmerkelijk genoeg bleek het vertrouwen onder burgers die
het proces volgden juist te stijgen, in het bijzonder bij de aanhangers van
Wilders (ascor 2011). 27 Wat door velen als ‘afgang’ van de rechterlijke macht
werd opgevat (en zeker géén positieve imagoversterkende ‘transparantie’)
blijkt niettemin tot meer vertrouwen geleid te hebben. Dat kan natuurlijk
verschillende oorzaken hebben: de uitkomst zelf (vrijspraak), maar wie weet
ook omdat ‘de elite’ bakzeil moest halen. Mensen lijken personen met een
gelijke sociale status gemakkelijker te kunnen vertrouwen, en anderen minder
te vertrouwen (Dekker 2012: 21). Het feit dat rechters vaker worden gewraakt
én de berichtgeving daarover is voor rechters misschien een doorn in het oog
(zie Prins, Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel), maar het is nog maar
de vraag of het vertrouwen van burgers daardoor zal afnemen. Een deel van
de burgers kan kennelijk wel instemmen met een kritische bejegening van
de rechtspraak.