Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie in de trias? 395
controversiële kandidaten worden niet voorgedragen en contacten tussen het
Witte Huis en de Senaat geven op voorhand al een idee van de ‘haalbaarheid’
van een kandidaat.
In Nederland is de procedure voor de benoeming van raadsheren in de Hoge
Raad een Koninklijk Besluit dat via de volgende procedure tot stand komt.
Als er een vacature openstaat, stelt de Hoge Raad zelf een lijst van zes personen
op die geschikt worden geacht en stuurt deze aan de Tweede Kamer.
Volgens de president van de Hoge Raad, Corstens (2012), is deze aanbeveling
“(…) uitsluitend gebaseerd op de inhoudelijke kwaliteiten en specialismen
van de kandidaten en is afgestemd op de behoeften in dit verband van
de Hoge Raad”. De Tweede Kamer maakt op basis van deze lijst een lijst van
drie personen en stuurt deze aan de regering die een keuze maakt en één persoon
als raadsheer in de Hoge Raad benoemt. De lijst van de Hoge Raad staat
in volgorde van voorkeur, de Tweede Kamer neemt die volgorde in de regel
over en de regering benoemt in principe de persoon die bovenaan de lijst
staat. De facto bemoeien de Tweede Kamer en de regering zich dus eigenlijk
niet met de voordracht en selecteert de Hoge Raad zijn leden dus in feite
door middel van coöptatie. Het eerste deel van de procedure, de voordracht
van de Hoge Raad zelf, staat overigens helemaal niet in de grondwet, artikel
118 (1) luidt: “De leden van de Hoge Raad der Nederlanden worden benoemd
uit een voordracht van drie personen, opgemaakt door de Tweede Kamer der
Staten-Generaal.”
Deze lange tijd onzichtbare procedure kwam in het volle licht van de media
te staan toen de pvv tweemaal de traditie van non-interventie door
de Tweede Kamer doorbrak en openlijk kandidaten ter discussie stelde. Ook
hier geldt dat deze politieke interventie niet tegen de staatsrechtelijke verhoudingen
inging, maar des te meer tegen een over lange tijd opgebouwde
traditie en de onuitgesproken ‘regel’ van non-interventie bij het aanstellen
van leden van de Hoge Raad. Die non-interventie is gedurende een lange
periode ontstaan en is sinds 1945 min of meer ‘de gang der dingen’, maar was
zeker niet altijd de praktijk. In de periode vóór 1852 week de Kroon – letterlijk
de koning – in een aantal gevallen af van de voordracht van de Tweede
Kamer. In de periode tot ongeveer 1920 nam de Tweede Kamer bovendien
nog veelvuldig de vrijheid om van de aanbeveling van de Hoge Raad af te
wijken. In de eerste periode na de instelling van de Hoge Raad in 1839 wees
de Kamer zelfs rond de 50 procent van de voorkeurskandidaten af. In een
latere periode (1888–1917) passeerde de Kamer de eerst aanbevolen kandidaat
nog in negen van de 28 benoemingsprocedures (Van Koppen en Ten Kate
2003: 44). Politieke kleur speelde bij die gevallen vaak een grote rol. Na
de Tweede Wereldoorlog ontstond de ‘traditie’ dat de Tweede Kamer de aanbeveling
van de Hoge Raad overneemt. Van Koppen en Ten Kate noemen