Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

360
speelruimte voor transparantere rechtspraak
6.8.3 transparantie: sturen en gestuurd worden
Box 6.19
In paragraaf 6.4 hebben we kunnen zien hoe de interne transparantie
de relatie tussen het gerecht en de raad bepaalt, de uitwerking naar de mate
van transparantie binnen het gerecht hangt sterk samen met de rolopvatting
van het bestuur en de inrichting van de organisatie (6.6). Dat de rechtspraak
en gerechten veel aandacht besteden aan de externe transparantie komt
in 6.5 aan de orde. Maar of dit nu het volledige antwoord is op de behoefte
vanuit de samenleving (incl. politiek) is de vraag. De rechtspraak met
de dominantie van de juridische rationaliteit richt zich bij de informatieverstrekking
op behoeften, die vanuit het gesloten normen-en-waardenstelsel
van de juridische rationaliteit, logisch zijn. Het inspelen op vragen of ontwikkelingen
vanuit de economische of politieke rationaliteit komt beperkt voor.
En als dit al geschiedt, wordt de reactie ingegeven door argumenten vanuit
de juridische rationaliteit.
Intermezzo: griffierechten
Een treffend voorbeeld is het voorstel m.b.t. de verhoging van de griffierechten dat een bezuiniging
van 240 mln. 27 zou moeten opleveren. De achterliggende overweging van het profijtbeginsel
(economische rationaliteit) werd telkenmale bestreden met het argument van de toegankelijkheid
van de rechter en de kwaliteit van de rechtspraak (juridische rationaliteit). Dat de toepassing van
het profijtbeginsel op de rechtspraak ook vanuit het perspectief van de economische rationaliteit
onjuist zou zijn, werd niet naar voren gebracht. Met als gevolg dat in het (economische) debat over
de bezuinigingen de kritiek vanuit de rechtspraak nauwelijks gehoor kreeg. Pas bij het ‘Kunduzakkoord’
werd het voorstel als één van de maatregelen ingetrokken.
Transparantie heeft een interne en externe kant: transparantie binnen
en buiten de rechtspraak. In de kern kan transparantie leiden tot drie reacties:
1. niets doen, 2. meedenken en 3. sturen.
Transparantie van de productie- en bedrijfsprocessen, inclusief gebruik van
protocollen, checklists en meetinstrumenten t.b.v. de kwaliteit, versterken
het sturend vermogen van het bestuur. Afhankelijk van de situatie en de rolopvatting
van het bestuur leidt dit wel of niet tot acties. Twee vormen van
sturing liggen voor de hand: verticale sturing door het sectormanagement
en het bestuur en horizontale sturing door collegiale heroriëntatie binnen
de sector en het gerecht op werkwijzen, normeringen, enzovoorts. De eerste
vorm zal door de professional een grotere inbreuk op zijn professionaliteit
worden ervaren dan de tweede, door de ‘vakbroeders’ (Otte 2011b: 172).
De verticale sturing kan het gevolg zijn van sturing door de raad (of via