Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

346
Box 6.17
speelruimte voor transparantere rechtspraak
De besturen van de gerechten hebben niet alleen een rol voor het gerecht, zij
hebben ook een belangrijke rol via de landelijke overleggremia bij het bepalen,
met de raad, hoe de rechtspraak met transparantie om wenst te gaan. Daarbij
is het juist zinvol om expliciet over de verschillende rationaliteiten te spreken
en te doordenken hoe de gewenste balans eruitziet. Interne consensus hierover
dient de basis te zijn voor het gesprek met het ministerie en de beeldvorming
naar buiten. Pas dan wordt ‘sturing’ voor de rechtspraak in het algemeen
en de gerechtsbestuurders en rechters in het bijzonder een beter te begrijpen
fenomeen. En mogelijk beter voorspelbaar.
Intermezzo: medialogica
De Zembla-uitzending in 2007 over taakstraffen is een voorbeeld hoe medialogica (Raad voor
Maatschappelijke Ontwikkeling 2003) 21 het primaire proces van de rechter kan beïnvloeden. Een
interpretatie van statistische gegevens van het om over taakstraffen leidde tot een uitzending
waarbij het beeld werd geschetst dat ook voor zeer ernstige delicten taakstraffen werden gegeven.
De uitzending kreeg prominente aandacht in de kranten en andere media. Met als effect dat vanuit
de Tweede Kamer voorstellen kwamen om het geven van taakstraffen door rechters te beperken.
De minister voelde zich vervolgens gedwongen het regime aan te passen. Niet lang erna bleek
de interpretatie van de gegevens onjuist te zijn. Echter, de beeldvorming over taakstraffen veranderde
niet en ok niet de ingezette aanpassing van de regels voor het geven van taakstraffen. Een
door de rechters ongewenste inperking van hun mogelijkheden. De afstand tussen de juridische
rationaliteit van de rechter en de politieke rationaliteit van de Tweede Kamer is (nog) te groot om
onjuiste aanleidingen voor en ongewenste effecten van deze medialogica te doorbreken.
De Herziening Gerechtelijke Kaart heeft direct en indirect effect op de transparantie
van gerechten. Het directe effect is dat een beperkt aantal besturen
en bestuurders het eens moet worden over de afspraken tussen raad
en gerechten over de informatie-uitwisseling en wat ermee wordt gedaan.
Indirect zal de schaalvergroting leiden tot meer harmonisatie en standaardisatie,
hetgeen essentieel is voor het vergroten van transparantie. Tevens
kan de schaalvergroting, in combinatie met Het Nieuwe Werken, een effect
hebben op de binding met het gerecht. Deze zou kunnen verschuiven naar
een binding met ‘de rechtspraak’.
6.6.6 terzijde: de hoge raad
In deze studie gaan we niet in op transparantie bij de Hoge Raad (hr). Niet
omdat dit oninteressant zou zijn, integendeel, maar door de bijzondere
positie van de hr (Huls 2009: 112). In deze paragraaf wordt – in het perspectief
van deze studie – een korte schets gegeven van de hr.