Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

440
speelruimte voor transparantere rechtspraak
het functioneren van rechters te vinden. Ten tweede is de onpartijdigheid van
rechters vaak in het geding. Terecht of niet, van onbesproken gedrag zijn rechters
dus geenszins. Ten derde is de kritiek op de rechtspraak niet van de lucht.
Dit is vaak stevige kritiek over zwaarwegende zaken, is in alle dagbladen wel
te lezen, en beperkt zich niet alleen tot de bekende gerechtelijke dwalingen van
de afgelopen jaren. Ook zien we geen eenduidige bron van de kritiek; het komt
van alle kanten. Niet in het minst van rechters zelf.
Er is dus sprake van een negatief beeld van de rechtspraak in de media, maar
is er ook sprake van verslechtering van dit beeld? Wat betreft de evaluaties van
het functioneren van rechters zijn hier zeker aanwijzingen voor. Sinds 2007,
en vooral vanaf 2010, lijkt het negativisme een hoge vlucht te hebben genomen.
Waar het gaat om partijdigheid constateren we ook een toename over tijd,
vooral sinds 2007. Met betrekking tot kritiek op rechters zien we geen stijging
in het algemeen. De toename zit hem hierbij in de onderlinge kritiek, waarbij
rechters zichzelf of elkaar publiekelijk de maat nemen. Kwam dit twintig jaar
geleden nauwelijks voor, in recente jaren hebben we hier enkele markante
voorbeelden van gezien. Kortom, de rechtspraak staat er niet alleen niet erg
fraai op in de krant – het lijkt ook steeds minder fraai te worden. Dit zou onderdeel
kunnen zijn van een bredere tendens dat de media maatschappelijke
instellingen negatiever zou afschilderen. Hoe dan ook, het is voor de rechtspraak
goed deze negatieve trends in het achterhoofd te houden bij beslissingen
om hoe om te gaan met de media.
Al met al een weinig rooskleurig beeld. Maar meer onderzoek op dit gebied
is geboden. We hebben immers in dit hoofdstuk niet meer dan indicaties
kunnen geven. In plaats van het hele medialandschap in kaart te brengen
hebben we alleen gekeken naar krantenartikelen. Nou is het wel zo dat rechters
over de verslaggeving door de schrijvende pers meer tevreden zijn dan over
berichtgeving op tv en internet (Nieuwsmonitor 2011: 5). Ook al hebben we
geen reden om te denken dat de negatieve oordelen over rechters op televisie,
in weekbladen of op internet in vergelijking met krantenrapportages wel
meevalt, 33 we kunnen dit op basis van dit onderzoek niet uitsluiten. Bovendien
hebben we veel analyses moeten baseren op niet alle krantenartikelen, maar een
steekproef ervan. Onze conclusies dienen dan ook te worden gelezen met deze
beperkingen van het onderzoek in het achterhoofd.
Toch denken we voorzichtig te kunnen concluderen dat de rechtspraak er niet
mooi opstaat in de media, en dat dit er de afgelopen twintig jaar niet beter
op is geworden. Tegelijkertijd komen de ontwikkelingen die van de gegevens
af te lezen zijn globaal overeen met wat als “meer transparantie” wordt
aangeduid: de rechtspraak wordt – inclusief principes als onpartijdigheid –
in de media besproken en geëvalueerd en stelt zich publiekelijk kwetsbaar op.