Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

306
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Met de rationaliteitenbenadering wordt duidelijk dat vanuit de ene wetenschappelijke
discipline consistente beelden van de samenleving kunnen
worden opgesteld, die niet overeenstemmen met beelden uit andere disciplines.
Dezelfde ‘feiten en omstandigheden’ kunnen leiden tot verschillende
interpretaties. De eerdergenoemde studie naar de fraudebestrijding laat zien
dat de aanwezigheid van functionarissen, die vanuit meerdere rationaliteiten
handelen, in de fraudebestrijding leidt tot onbegrip, conflicten en miscommunicatie.
Uiteindelijk resulteert dit in grenzen aan sturing op en binnen
de fraudebestrijding. Vooral de juridische en economische rationaliteit
blijken elkaar ‘niet te begrijpen’ en te strijden om dominantie. De juridische
rationaliteit, gericht op aspecten als normschendingen, waarheidsvinding,
rechtsgehalte en rechtszekerheid, heeft een andere oriëntatie dan de gerichtheid
op productiedoelstellingen, kosten-batenafwegingen en doelmatigheidsvragen
vanuit de economische rationaliteit.
6.3.2 rationaliteiten en rechtspraak
Kan de rationaliteitenbenadering een meerwaarde betekenen voor het doordenken
van de managementbenadering binnen de rechtspraak? Deze vraag
kan worden opgesplitst in drie deelvragen:
– welke rationaliteiten zijn relevant voor het begrijpen van het handelen
binnen een gerecht (met name het bestuur als verantwoordelijke voor het
management van het gerecht)?
– zijn er rationaliteiten, die in de huidige managementbenadering van
gerechten veelal geen rol spelen maar waarvan wel wordt onderkend dat
deze relevant zijn?
– zijn de verhoudingen tussen de rationaliteiten aan het veranderen?
De rechtspraak is een van oudsher sterk op professionals georiënteerde organisatie
(Brommet 2002). De juridische rationaliteit is daarbinnen dominant.
Deze heeft de cultuur van de rechtspraak en de gerechtelijke organisatie
gevormd. Waarbij ‘organisatie’ enige decennia geleden eerder – in termen van
Mintzberg (1979) – een adhocratie was dan een professionele bureaucratie.
De komst van de Raad voor de rechtspraak in 2002 heeft de omslag naar een
professionele organisatie versterkt. Daarbij hebben de managementafspraken
van de raad met de gerechten een belangrijke rol gespeeld. Niettemin, de juridische
rationaliteit is nog steeds dominant binnen de gerechten. Het primaire
proces, de positie van het rechterlijk personeel en de bestuursstructuur
bevestigen dit. De juridische professionaliteit en de kwaliteit van de resultaten
van het primaire proces staan bij rechters voorop.