Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

zet transparantie liever in voor bekritiseerbaarheid dan voor vertrouwen 453
vertrouwen in die ander. Ze kunnen niet bepalen of de uitkomst passend is,
maar wel vaststellen hoe ze bejegend worden: op basis daarvan trekken ze
hun conclusies.
“De burger die nog niet goed weet of hij de overheid wel of niet kan vertrouwen
zal meer op zoek zijn naar informatie over die overheid of de instantie of over-
heidsvertegenwoordiger waar hij op dat moment mee van doen heeft of van
doen zal krijgen. Dit zoekproces hoeft niet per se heel actief te zijn. Ook infor-
matie die toevallig voorhanden is zal worden aangegrepen om een oordeel
te vormen over de rechtvaardigheid van de manier waarop men behandeld
wordt en de rechtvaardigheid van de uitkomsten die verkregen zijn in de inter-
actie met de overheid” (Van den Bos 2001c: Van den Bos, Vermunt & Wilke,
1997 in Van den Bos 2011:23)).
Daarbij hangt vertrouwen samen met de persoonlijke wijze van en neiging
om informatie te vergaren. Wie zich gunstige gedachten vormt na grondige
verwerking van overheidsinformatie zal volgens Van den Bos meer gaan
vertrouwen, wie ongunstige gedachten vormt, minder. De verwachting is dat
dat minder het geval is bij neutrale of ambigue informatie: dan zal een oordeel
over het vertrouwen in de overheid worden opgeschort. Wie al meer vertrouwt,
lijkt minder geneigd informatie te zoeken.
“De motivatie om informatie grondig te verwerken (vgl. Petty & Cacioppo
1986) is dus een belangrijke factor in het proces van de onzekere burger die niet
goed weet of hij de overheid vertrouwt, evenals de hoeveelheid informatie die
aanwezig is, of mensen voldoende tijd hebben om informatie goed te verwerken
(Van den Bos, Peters, Bobocel & Ybema 2006) en daartoe voldoende cognitieve
vermogens hebben (Van den Bos 2011: 23).”
Informatie heeft al minder effect bij mensen die van nature vertrouwen
of geneigd zijn juist te wantrouwen. Deze veronderstelling is onder meer
ook te ontlenen aan de cognitieve dissonantietheorie van Festinger ((1985)
[1957] in Grimmelikhuijsen en Meijer 2012: 2), die veronderstelt dat mensen
informatie zodanig tot zich nemen en verwerken dat zij hun eerdere overtuigingen
in stand kunnen houden. Grimmelikhuijsen en Meijer (2012) onderzoeken
daarnaast de rol van de confirmation bias die inhoudt dat mensen
geneigd zijn informatie te ontkennen die botst met hun overtuigingen (zie
par. 9.3.2). Van den Bos onderscheidt drie groepen bij het bestuderen van
mogelijke invloeden op vertrouwen: burgers die altijd de overheid vertrouwen;
burgers die altijd wantrouwen, in het bijzonder de overheid en tot
slot burgers die niet weten of zij de overheid kunnen vertrouwen (2011:22–
25). De laatsten zijn mogelijk meer vatbaar voor informatie om hun mening
bij te stellen.