Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

128
speelruimte voor transparantere rechtspraak
het gezag bij iedere zaak opnieuw verwerven” (Van Lookeren Campagne
2010). Wie geen antwoord heeft op vragen of kritiek, zal eerder twijfel
of argwaan zaaien.
Instituties kunnen gezag structureel onderhouden, maar lastig incidenteel
repareren. Zeker als gezag vooral indirect gebaseerd is op beeldvorming
en reputatie en maar beperkt direct op eigen ervaringen van brede groepen
in de samenleving. Het voorkomen van gezagserosie, het bestand zijn tegen
reputatieschade en het voorzien in de maatschappelijke behoefte aan onpartijdig
gezag biedt voldoende aanleiding om actief te werken aan gezag, naast
de normatieve overtuiging dat het ongeacht de omstandigheden altijd goed
is om te streven naar voldoende gezag.
De vraag in dit hoofdstuk is vooral hoe gezag verdiend kan worden op het
niveau van het rechtssysteem, de rechterlijke organisatie en de praktijk van
de rechters. Deze drie lagen vormen samen een gezagspiramide die in dit
hoofdstuk van onderaf opgebouwd wordt. In de onderste laag analyseren we
vanuit macroperspectief het gezag van rechtspraak als systeem, in de middelste
laag analyseren we vanuit mesoperspectief het gezag van rechtspraak
als organisatievraagstuk en in de bovenste laag analyseren we vanuit microperspectief
het gezag van rechtspraak als praktijk. De buitenwereld ziet vooral
de top van de piramide en dan in het bijzonder de spraakmakende en gepolitiseerde
zaken, maar die top dient wel gedragen te worden door de organisatie
als ondersteunend kader en door het systeem als normatief fundament.
Vanuit macroperspectief is gezag een strategische opgave voor de rechtspraak
als institutioneel systeem. Het rechterlijke systeem bestaat uit het
geheel van normatieve fundamenten en kernwaarden, procedures, resultaten
en uitkomsten. We kijken daarbij op welke mogelijke legitimiteitsbronnen
de rechtspraak in de verschillende fases van het systeem een beroep kan doen,
welke politiek-maatschappelijke legitimiteitsvoorkeuren en -verwachtingen
er zijn ten aanzien van rechtspraak en hoe politici en bestuurders aan de hand
daarvan het rechterlijk systeem proberen aan te passen en bij te sturen. Vanuit
mesoperspectief is gezag verdienen een relationele opgave voor de rechtspraak
als organisatie. We kijken hoe organisaties zoals de Raad voor de rechtspraak,
de nvvr en de rechtbanken in hun beleidsplannen en initiatieven
proberen tegemoet te komen aan uiteenlopende legitimiteitsverwachtingen
van mensen binnen en buiten de rechtspraak en wat de effecten daarvan zijn.
Vanuit het microperspectief is gezag verdienen een contextuele opgave voor
individuele rechters. We kijken naar drie verschillende praktijken waarin
rechterlijk gezag op het spel staat. De eerste praktijk is die van de rechtszaal
van alledag, waarin de relatie tussen rechter, juridische professionals en justitiabelen
centraal staat. De tweede praktijk is de rechtszaal als publieke arena