Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

378
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Op het niveau van de rechter en de individuele zaak gaat het over het rechtspreken
zelf. Dit is het primaire proces van de rechtspraak, i.e. “(in hoofdzaak)
het proces van beslechting van geschillen tussen burgers, van bestraffing van
strafbare feiten en van toetsing van overheidshandelen”(Mak 2008: 10). Hier
schuilt ook de kern van de onafhankelijkheid van de rechter: hij is onafhankelijk
in de totstandkoming van zijn oordeel in een aan hem voorgelegde
zaak. Gezien het feit dat de autonomie van de rechterlijke macht besloten
ligt in zijn rol als ‘bouche de la loi’ ligt het voor de hand dat bemoeienis van
de politiek hier het meest gevoelig ligt. Het klassieke voorbeeld van een faux
pas door politici is zich uitlaten over een zaak die ‘onder de rechter is’ (zie bijv.
Gommer et al. 2008; Hertogh 2012).
Het primaire proces wordt het sterkst beschermd door de ‘regels’ van
de machtenscheiding, maar tegelijkertijd is dat primaire proces op een aantal
belangrijke punten ook het meest ondoorzichtig; letterlijk, in de zin van het
geheim van de raadskamer, maar ook vanwege ondoorzichtigheden als de
redenering achter de straftoepassing. Het zijn vaak individuele zaken waarin
de uitspraak van de rechter botst met het rechtvaardigheidsgevoel van politici
of bevolkingsgroepen die politici ertoe brengen zich over rechtszaken
uit te spreken. Een recent voorbeeld van een ‘grensconflict’ is de uitspraak
van staatssecretaris Teeven die in een zaak waarbij een inbreker tijdens een
inbraak om het leven kwam sprak over een ‘inbrekersrisico’. Strafrechter
Frans Bauduin verweet de staatssecretaris dat deze zich in een specifieke zaak
mengde, terwijl politici zich niet over een zaak behoren uit te spreken voordat
de rechter tot een uitspraak is gekomen. Volgens Bauduin moeten volksvertegenwoordigers
zich realiseren dat ze iets zeggen ‘als politicus en daarmee veel
meer invloed hebben dan dat ze iets zeggen in het café of in de tram.’ 6
De organisatie maakt de invulling van de functie van het rechtspreken
in praktische zin mogelijk. “Het gaat hier om de wijze waarop de primaire
processen, en de groep personen die zich daarmee direct en indirect bezighoudt,
zijn vormgegeven” (Mak 2008: 10). Als het gaat om de organisatie
is de bewegingsvrijheid van politici ten opzichte van de rechterlijke macht
aanzienlijk groter. Hier gaat het immers veel meer om de vorm dan om
de inhoud. Grote recente veranderingen in de organisatie van de rechterlijke
macht zijn bijvoorbeeld de instelling van de Raad voor de rechtspraak
in 2002 en de Herziening Gerechtelijke Kaart die momenteel wordt doorgevoerd.
Uiteraard geldt, ook als het om de organisatie van de rechtspraak gaat,
dat vorm en inhoud nooit volledig van elkaar gescheiden kunnen worden.