Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

3 transparantie en rechtspraak
nader bekeken
Werken aan transparantie is op zichzelf geen vanzelfsprekendheid, al was het
maar omdat transparantie een puur procesbeginsel is: als zodanig zegt het
nog niets over datgene wat transparant moet worden gemaakt, behalve dát
het transparant moet zijn. Bovendien zijn met transparantie talrijke ambities
te verbinden. In paragraaf 3.1 wordt het begrip transparantie daarom eerst
nader verkend en wordt bezien in hoeverre het een betekenisvolle aanvulling
kan zijn op de klassieke openbaarheid zoals die al dagelijks in de rechtspraak
wordt ingevuld.
Ook voor ‘de’ rechtspraak geldt dat er veel niveaus en rollen achter een schijnbaar
eenduidig begrip schuilgaan. Zo hoort het antwoord op de vraag ‘Moet
ik ingaan op een uitnodiging van rtl Boulevard om tekst en uitleg te geven?’
op een heel ander niveau thuis dan transparantieclaims die met de administratieve
kant van de zaak, zoals doorlooptijden, aantallen wrakingen, enzovoorts,
van doen hebben. In paragraaf 3.2 worden daarom drie niveaus van
de rechtspraak onderscheiden, namelijk de individuele rechter, de rechterlijke
organisatie en de rechterlijke macht als instituut.
Uiteraard hebben deze drie niveaus gevolgen voor de mogelijkheden en
onmogelijkheden voor transparantie in de rechtspraak. Daarom legt paragraaf
3.3 de verbinding tussen beide begrippen door transparantie van
de rechtspraak te agenderen vanuit drie hoofdelementen: doorzichtigheid,
begrijpelijkheid en bekritiseerbaarheid.
3.1 transparantie als herijkte openbaarheid
In onze samenleving lijkt transparantie een bijna vanzelfsprekende
strate gie om de groeiende ongrijpbaarheid en complexiteit van maatschappelijke
en politiek-bestuurlijke problemen en de (institutionele)
oplossingen daarvoor hanteerbaar te maken. ‘Sta burgers toe een kijkje
in de keuken van de staatsmachten te nemen, en ze tonen zich vanzelf
meer tevreden’, zo lijkt de redenering. Transparantie is dus niet zozeer een
belangrijk instrument, omdat hetgeen transparant wordt gemaakt zo’n
mooie aanblik zou geven. Het zijn de soms turbulente ontwikkelingen
in het maatschappelijke en politiek-bestuurlijke landschap die vragen
om een andere wijze van oordeelsvorming en nieuwe vormen van controle.
De ‘oude’ debat- en controlestructuren lijken niet meer te voldoen
en in de huidige samenleving worden andere zwaartepunten gekozen.
43