Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

een transparanter strafrechtssysteem in nederland? 271
strafrechtssysteem kan, net als bijvoorbeeld dat van België en Frankrijk, als
overwegend inquisitoir worden gekarakteriseerd (Van Koppen & Penrod
2003). In een dergelijk systeem is de rechter niet-lijdelijk en hebben partijen
een, vergeleken met andere typen systemen, minder zware rol. De rechter
heeft er een (relatief ) actieve en onderzoekende functie. De verdachte
wordt in inquisitoire systemen meer als ‘onderzoeksobject’ beschouwd dan
in de adversarial rechtssystemen zoals die in de Angelsaksische landen zijn
te vinden. In het huidige Nederlandse strafproces wordt het verzamelen
van bewijs voornamelijk door politie en rechter gedaan en minder door wat
als ‘partijen’ kan worden beschouwd: de verdediging en de openbare aanklager.
De verdediging heeft in Nederland nog steeds minder rechten dan
het Openbaar Ministerie (Malsch & Nijboer 1999; Hoekstra & Malsch 2003;
Van Koppen & Penrod 2003; Reijntjes 2012). In de relatief zwakkere positie
van de verdediging vallen de inquisitoire wortels van ons strafrechtssysteem
in rudimentaire vorm te ontwaren.
De nadruk ligt in inquisitoire systemen op het vooronderzoek en minder
op het onderzoek ter terechtzitting. Dit heeft als gevolg dat er gebruik wordt
gemaakt van een omvangrijk dossier waarin alle onderzoekshandelingen
die al vóór de zitting zijn verricht, zijn neergelegd (Malsch & Nijboer 1999).
Getuigen en deskundigen worden veelal vóór de zitting gehoord en verschijnen
niet op de zitting om daar hun verhaal te doen. Op dit punt wijkt het
Nederlandse strafrechtssysteem nog het meest af van dat van andere landen,
óók van ander landen met een inquisitoir strafrechtssysteem. Processenverbaal
van verhoren en deskundigenrapporten vormen het belangrijkste
middel aan de hand waarvan de Nederlandse rechter ter zitting het onderzoek
verricht. Dit heeft consequenties voor de behandeling van de zaak op de zitting;
die grotendeels aan de hand van de papieren stukken wordt gevoerd.
De mogelijkheden voor de rechter om de zaak in volle omvang te toetsen
wordt hierdoor beperkt. Bovendien verkleint een papieren zitting de transparantie
voor de buitenwereld.
Ook op het punt van de inbreng van leken is er een verschil tussen het
Nederlandse strafrecht en dat van andere landen. Lekenrechtspraak is in
vrijwel alle landen in de wereld een vanzelfsprekend onderdeel van de rechtspleging,
maar in Nederland is het dat niet (Malsch 2009). De eis om de zaak
begrijpelijk te houden voor niet-juristen geldt als gevolg hiervan in mindere
mate voor de Nederlandse strafrechtspraak. Aangezien in Nederland vrijwel
uitsluitend professionele juristen rechtspreken, wordt een vertaling in begrijpelijker
taal over het algemeen minder nodig gevonden. Daarmee is de juridische
taal in Nederland, vooral die in papieren stukken zoals rechterlijke
uitspraken, vaak complexer en daardoor minder begrijpelijk dan in andere
landen (Tiersma & Solan 2012).