Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

328
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Voor de rechtspraak geldt het evrm waarin is geregeld dat
“de toegang tot de rechtszaal kan aan de pers en het publiek worden ontzegd,
gedurende de gehele terechtzitting of een deel daarvan, in het belang van
de goede zeden, van de openbare orde of nationale veiligheid in een democrati-
sche samenleving, wanneer de belangen van minderjarigen of de bescherming
van het privéleven van procespartijen dit eisen of, in die mate als door de rechter
onder bijzondere omstandigheden strikt noodzakelijk wordt geoordeeld,
wanneer de openbaarheid de belangen van een behoorlijke rechtspleging zou
schaden” (art. 6 evrm).
De rechter die voorzitter is van de zitting, bepaalt uiteindelijk de orde tijdens
de zitting. En daarmee ook wat de media wordt toegestaan en wat niet.
Bij tv-programma’s 16 als De rijdende rechter en De rechtbank (rechtbank
Utrecht, 2010) staat de inhoud van de zaak centraal en zijn de verdachten,
rechtzoekenden en getuigen onbekend. Het toelaten van camera’s in de zaak-
Wilders (rechtbank Amsterdam) heeft een geheel andere uitwerking
gehad. Het is de vraag of selecties te maken van de behandeling, onderdelen
te blijven herhalen en close-up’s te maken, wel passen bij de belangen van
behoorlijke rechtspleging. Het is ook de vraag of rechters deze belangen
wel kunnen blijven borgen als de publieke opinie en politiek gaan reageren
op feiten en omstandigheden die op een andere wijze via de media vanuit
de rechtszaal worden gepresenteerd. De regie van de rechters wordt losgelaten
en vervangen door de regie met een ander doel. Interessant is de waarschuwing
van Chavannes (2011) in de Rechtspraaklezing 2011 over de journalistiek:
“Ook in ons publieke omroepbestel zijn kijkcijfers en journalistieke scorings-
drift belangrijk. En zelfs normale journalistieke overwegingen zullen zeker
leiden tot gerichte aandacht voor knelpunten, conflictstof en amusante of dra-
matische missers. Journalisten is niets menselijks vreemd – zij vermoeden
hetzelfde bij de kijkers, én de acteurs in het rechtbankdrama. Dat betekent dat
iedereen die de rechtsstaat ernstig neemt zich moet afvragen wat er gebeurt
als we bij de rechtspraak verder opschuiven van een tekstcultuur naar een
beeld- en emotiecultuur. Is de waarheids- en rechtsvinding gebaseerd op het
geschreven recht daartegen bestand? Of maken we die schuiver ook wel zonder
camera’s? De wereld is veranderd zonder de rechter om advies te vragen.”
De rechter is in een situatie terechtgekomen, waarbij de journalistieke en niet
de juridische waarde centraal staat. Op deze ontwikkeling heeft hij (nog)
geen invloed.