Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 83
en mores. Omgangsvormen, regels van non-interventie en andere tradities
zijn als het ware het zachtere materiaal dat de harde kern van de rechtsstatelijkheid
omhult. Alhoewel ook deze zachte schil uiteindelijk betekenis geeft
aan de bijzondere positie van de rechtspraak in het staatsbestel, valt ze eenvoudiger
aan te passen aan de tijd. Bovendien blijken kenmerkende delen van
de zachte schil soms te verwateren (zoals de sub judice-regel) of onderdeel
te worden van een negatieve dynamiek (beschuldigingen van ‘kastevorming’).
Toch moet er voor worden gewaakt elementen die ogenschijnlijk ‘slechts’
onderdeel van de zachte schil zijn, simpel te zien als een jas die de rechterlijke
macht zomaar kan uittrekken gegeven een veranderde context. En als er een jas
wordt uitgetrokken moet er vaak voor vervanging gezorgd worden.
Zo merkt Hirsch Ballin (2013, deze bundel) op dat voor de kenbaarheid
(transparantie) van het recht onmisbaar is (en blijft) dat rechter en wetgever
in hun uitspraken rekening met elkaar houden. Dit roept de vraag op wat er in
de plaats komt van de concrete non-interventienormen die onder druk staan.
Onderdeel van de zachte schil is bijvoorbeeld ook de ‘rechtscultuur’: de collectieve,
historisch gegroeide rolopvatting. Juist hier zal de boodschap ook
zijn, zo merken Adams en Broeren (2013, deze bundel) op: wees voorzichtig
wat aan wijdere implicaties teweeg wordt gebracht als er één element uit
wordt weggenomen. Sommige instrumenten en tradities blijken bijvoorbeeld
dusdanig te zijn ingebed in de rechtscultuur dat kern en omhulsel moeilijk uit
elkaar te trekken zijn.
5.2.1 speelruimte voor onderzoekbaarheid
Een eerste thema in de discussie over bekritiseerbaarheid is de ruimte voor
een uitgebreidere onderzoekbaarheid van de rechtspraak. Waar liggen hier
de principiële grenzen en waar is aanpassing mogelijk? Het gaat bij onderzoekbaarheid
bijvoorbeeld om de beschikbaarheid – onder meer ten behoeve
van wetenschappelijk onderzoek – van data of kennis over praktijken van
oordeelsvorming. Maar ook gaat het om interne onderzoekbaarheid, zoals
terugkoppeling appèl tussen gerechten en daar werkende rechters (rechters
van rechtbank en hof geven elkaar feedback over de oordeelsvorming in een
door hen behandelde zaak).
Hiervoor (par. 4.3) werd het belang van wetenschappers bij toegang tot
de rechtspraak aangestipt. Daar werd met een verwijzing naar Giard (2012)
al aangegeven dat de feedback op het werk van rechters relatief gering is,
waarmee ook geen vanzelfsprekend leermechanisme voorhanden is. Dat
is niet zo verwonderlijk: in veel zaken wordt niet in hoger beroep gegaan
en rechters kunnen maar beperkt kennisnemen van de uiteindelijke consequenties
van hun uitspraken, het contact met notoire recidivisten daargelaten.