Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

402
speelruimte voor transparantere rechtspraak
de voorspelbaarheid van de rechter te vergroten vallen twee zaken op.
Rechters en rechterlijke instanties – die unaniem fel tegen het voorstel
waren – kregen op geen enkele manier voet aan de grond bij de politiek.
Argumenten werden niet gehoord en/of genegeerd en de rechterlijke macht
bleek niet in staat om politieke macht uit te oefenen binnen de trias op een
onderwerp waarvan zij vonden dat hun autonomie en rechtsstatelijke
positie in het geding was. Ten tweede viel op dat deze gepercipieerde bedreiging
van de rechtsstatelijke positie van de rechterlijke macht geen inbreuk
maakte op kernelementen van de machtenscheiding – de wetgever maakt
immers de wetten die de rechter vervolgens toepast – maar eerder brak met
de tradities, mores en verwachtingen die door de jaren en decennia waren
opgebouwd en nu ineens ter discussie stonden. Het eenzijdig opzeggen van
mores en tradities door de politiek geeft veel onrust bij rechters en roept
tevens de vraag op hoe de kern van rechtsstatelijkheid af te bakenen en te
beschermen is. Niet alles wat van (vitaal) belang is voor rechtsstatelijkheid
staat in de grondwet, maar ook niet alle opgebouwde tradities zijn zomaar
inwisselbaar met nieuwe opvattingen. Politici lijken het daarmee wat makkelijker
te hebben dan rechters. In de woorden van raadsheer bij de Hoge
Raad Buruma: “Er wordt gebroken met lange tradities; daar worden juristen
zenuwachtig van.” 42 De vraag is hoe zenuwachtig ze daarvan moeten
worden en of en hoe het tij te keren is.
In de derde plaats is gekeken naar de casus van de procedure van de benoeming
van raadsheren in de Hoge Raad waarin ook een aantal tradities
en mores op de helling gingen. Ditmaal niet door de formele gang van
de wetswijziging, maar door een tweetal recente incidenten met benoemingen.
De benoeming van Buruma en de terugtrekking van Aben van
de lijst van de Hoge Raad hebben laten zien dat het proces van benoeming
zeer gevoelig is voor politisering. Wederom is dat, wanneer je naar
de grondwet kijkt, nauwelijks een probleem te noemen: daarin staat immers
dat de Tweede Kamer – onmiskenbaar een politiek orgaan – de voordracht
voor de benoeming maakt. De naoorlogse traditie van non-interventie
van de Tweede Kamer met de voorkeur van de Hoge Raad zelf werd echter
eenzijdig opgezegd en de dynamiek die daaruit resulteerde gaf geen fraai
beeld van de rol van nagenoeg alle betrokkenen: zowel de Tweede Kamer als
de Hoge Raad zelf kreeg veel kritiek te verwerken over hun rol en invulling
van de procedure. Niemand – behalve wellicht de pvv die zijn zin kreeg –
kwam goed uit het openbreken van deze procedure naar voren.
Alles overziend lijkt de Nederlandse politiek minder dan voorheen een houding
van ‘non-interventie’ ten opzichte van de rechterlijke macht te hebben.
Non-interventie en de mores en tradities die deze inkaderden zijn juist
onmiskenbaar deel van het politieke debat geworden. Deels gaat het daarbij
overigens om een repolitisering van iets wat in essentie en in rechtsstatelijke