Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 93
wetenschappelijk debatmodel in de rechtszaal (Van der Velden 2011), maar
daarbij wordt niet nader ingegaan op de enorme (financiële) inspanning die
het zou vergen om af te stappen van de bestaande praktijk van wetenschappelijke
verantwoording van het rechterlijk bewijsoordeel.
Toch, strafrechtelijke herziening is – en blijft hopelijk – zeldzaam. Of dat nu
in de civiele, bestuurs- of strafrechtelijke context is: rechters worden veel
vaker op alledaagsere manieren geconfronteerd met het feit dat hun ‘laatste
woord’ moeilijk valt. Dezelfde spanning als hierboven geschetst doet zich
bijvoorbeeld voor met betrekking tot het woordvoerderschap van de rechtspraak.
De natuurlijke wijze (ook van persrechters) om momenteel een zaak
toe te lichten is een soort ‘opgeruimd staat netjes modus’ (vgl. de houding
van rechters zoals omschreven door Latour 2010: 210 e.v.). De zaak is afgehandeld,
en wat rest is een toelichting van de beslissing. Vanuit de denkrichting
van bekritiseerbaarheid zou het oordeel – ter ondersteuning van de finaliteit
die het (toch) moet hebben – van meer kleur kunnen worden voorzien door
een meer extern georiënteerde presentatie en toelichting. Deze kwestie
van presentatie hangt samen met – maar is ook los te zien van – het karakter
van de rechterlijke beslissing zelf (waar het onderstaande thema over gaat).
Daaraan kan immers overduidelijk ook een meer of minder communicatieve
invulling worden gegeven.
Afrondend: er zijn vele manieren om de ‘discussie-afsluitende’ functie
van de rechtspraak gestand te doen. De ‘methoden en technieken’ die het
Nederlandse recht en Nederlandse rechters erop nahouden zijn niet op voorhand
boven twijfel verheven. De grote aandacht voor enkele geruchtmakende
‘rechterlijke dwalingen’ heeft ook al veel in beweging gezet. Meer aandacht
voor een omgevingsbewustere presentatie bij rechtszaken die stof doen
opwaaien biedt de buitenwereld meer zicht op de complexiteit waardoorheen
de rechter zich een weg moest banen. Op die manier kan de finaliteit
die het oordeel (toch) moet hebben van iets meer kleur worden voorzien.
De rechtspraak, en met name hoogste rechtscolleges, staan voor de opgave
om speelruimte voor deze finaliteit te verkennen in de uitdagende context
van een kritisch geworden binnen- en buitenwereld, waardoor de functie van
sluitstuk van de rechtsstaat haar vanzelfsprekendheid verliest. Zoals gezegd,
de maatschappelijke behoefte aan finale oordelen is onverminderd groot,
maar het finale karakter daarvan blijkt tegelijkertijd moeilijker te tolereren.
In dit spanningsveld zou bediscussieerd moeten worden hoe de rechtspraak
zich ook ten aanzien van definitieve oordelen kan laten bevragen, zonder haar
maatschappelijke functie als geschillenbeslechter teniet te doen. Een nieuwe
norm voor deze interactie met kritische buitenstaanders zou gelegen kunnen
zijn in ‘prudentie’ (gepaste voorzichtigheid), ter vervanging van de onaantastbaarheden
die het rechtssysteem traditioneel opwerpt.