Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

88
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Belangrijker echter dan de vraag wie het woordvoerderschap op zich neemt
en of dat tot een beeldbepalend persoon (‘een Benno Baksteen’) beperkt zou
moeten blijven, is de houding en rolopvatting waarmee de rechtspraak zich
in het debat mengt en soms ook, in het debat laat trekken. Breed gedeeld
binnen de rechterlijke macht is de opvatting dat de rechtspraak een veel
strategischer en proactiever houding zal moeten aannemen als het gaat om
de positie en het gezag van het instituut (Prins, Van der Mijl en Tiemeijer
2013, deze bundel). Nog te vaak is er een onvoldoende besef dat in het
publieke domein de discussie over de inhoud van de concrete rechtszaak
al snel overgaat in een debat over het instituut zelf. Ook speelt, mede na het
politiek weinig succesvolle verzet van de rechterlijke macht tegen recente
wetsvoorstellen voor minimumstraffen en griffierechten, de vraag of de rechterlijke
macht in staat is om haar belangen in het staatsbestel veilig te stellen.
Sommigen stellen die vraag in termen van macht en concluderen: ‘de rechtspraak
als derde staatsmacht functioneert niet’ (Brouwer 2011: 7).
In hoofdstuk 2 is al geconstateerd dat de rechterlijke macht op het niveau
van de individuele zaak haar macht ten opzichte van de politieke delen van
de trias juist heeft zien toenemen. De wetgevende en uitvoerende macht
zien zich geconfronteerd met een rechter die er niet voor terugdeinst om
ondeugdelijke wetgeving terug te sturen of juist specifieke invulling geeft aan
wetten die ruimte voor interpretatie door de rechter (bewust) openlieten.
Het probleem van machteloosheid ligt dus meer op het niveau van de organisatie
en met name het instituut. De belangen van het instituut moeten in het
politieke domein – wetten die raken aan de kern van het instituut – en het
publieke domein – het verwerven en behouden van gezag – steviger worden
verankerd. De daartoe benodigde speelruimte is zeker voorhanden.
Waar de speelruimte voor een communicatieve rechter op het niveau van
de individuele zaak dus omwille van de onpartijdigheid duidelijke grenzen
kent, is deze minder principieel begrensd op het niveau van het instituut.
Ook de rechterlijke macht zelf is er in meerderheid van overtuigd dat extra
speelruimte hier benut zou moeten worden (Prins, Van der Mijl en Tiemeijer
2013, deze bundel). Problematisch is echter dat het zeker geen uitgemaakte
zaak is hoe rechters zich hierin op willen en moeten stellen. Sommigen
redeneren dat het werk van de rechter zich moet beperken tot zijn oordeel
in de individuele zaak en hij zich verder vooral lijdelijk op moet stellen
in het politieke en publieke debat. Het is aan de rechter om een dikkere huid
te kweken (tonen) en zich verder aan zijn eigen taak te wijden. Er zou voor
de rechter niets te halen zijn in het publieke domein. Anderen zeggen dat
de rechter zich vanuit de eigen onafhankelijkheid juist strijdbaarder en politieker
op moet stellen. Waar het gaat om zaken die raken aan de essentie van
de rechterlijke taak geeft het geen pas om op anderen te wachten om die veilig