Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

134
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Legitimiteit is een vorm van krediet waar instituties hard voor moeten
werken en dat mede afhankelijk is van de beleving van anderen (Julia Black
2009: 23: “legitimacy is in the eye of the beholder”). Een systeem kan zichzelf
niet in stand houden zonder dat voldoende burgers overtuigd zijn van de legitimiteit
van het systeem (Easton 1965: 278). De zoektocht naar legitiem gezag
is dus zowel een strategische als een relationele opgave voor de rechtspraak.
Het is van belang dat rechterlijke legitimiteitsstrategieën (aanbod) enigszins
aansluiten bij de politieke en maatschappelijke legitimiteitsbehoeften
en -verwachtingen (vraag).
Als realiteit en beeldvorming van rechtspraak uiteenlopen, ontstaan communicatie-
en reputatieproblemen. Als het aanbod van de rechtspraak en de politiek-maatschappelijke
verwachtingen daarover uiteenlopen, ontstaan legitimiteitsproblemen.
Beide type problemen zijn op dit moment aan de orde,
aldus de nsob, die in het kader van onderzoek naar de rechterlijke reputatie
sprak met ruim dertig beslissers en publieke opinieleiders, zoals Kamerleden,
bewindspersonen, ambtenaren, ketenpartners, bedrijven, sociale partners,
maatschappelijke organisaties en media. Daarvan was er bijna niemand die
vond dat er niets mis is met de rechtspraak (sterk merk) of juist dat het slecht
gaat met de rechtspraak (reputatiecrisis). Twee derde vond dat de rechtspraak
wel goed functioneert, maar dat onvoldoende zichtbaar en voelbaar
maakt (dreigend reputatiegat). Eén derde vond dat het op onderdelen zoals
bedrijfsvoering, bejegening en dwalingen aantoonbaar niet goed genoeg gaat
(manifeste effectiviteits- en/of legitimiteitsproblemen) (Frissen, ’t Hart
en Sieckelinck 2012: 31–38).
Dergelijke reputatie- en legitimiteitsproblemen kunnen het gezag van
de rechter ondermijnen. De rechtspraak wordt in het rapport dan ook opgeroepen
te werken aan een reputatiebuffer en meer tegemoet te komen aan
de transparantie-eisen van de informatiemaatschappij en mediasamenleving.
Over het basisprincipe van grotere transparantie als “reputatieversterkend
schild in een kritischer, veeleisender omgeving” bestaat onder de geïnterviewden
weinig meningsverschil: “Geslotenheid en zwijgen zijn geen optie
meer”: “De vraag naar meer transparantie lijkt mij onomstreden en dat
de rechtspraak nog geen soepele manier heeft om daarmee om te gaan ook.”
(respondent 3). Een ander benadrukt dat onzichtbaarheid verdacht overkomt:
“Als rechters niet responsief zijn, heeft men wel eens de indruk dat er iets
geheims achter de geslotenheid schuilgaat. Dat men niet capabel genoeg
is, of dat het bijvoorbeeld niet op orde is.” (respondent 7) (Frissen, ’t Hart
en Sieckelinck 2012: 33).