Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

Figuur 2.2 Verschillende fases van de legitimiteitscyclus
Input
(steun)
Trust
(vertrouwen)
Throughput
(processen)
als gezag verdiend moet worden… 131
Output
(resultaten)
Outcome
(maatschappelijke
effecten)
In een cyclische systeembenadering is legitimiteit in de vorm van tevredenheid
met maatschappelijke uitkomsten, institutioneel vertrouwen en steun
voor rechterlijk gezag zowel een voorwaarde om het systeem draaiende
te houden als een product of uitkomst van het systeem. Interessant aan deze
benadering is de koppeling van en de wederzijdse afhankelijkheid tussen
effectiviteit in de vorm van resultaten en prestaties en legitimiteit in de vorm
van tevredenheid over maatschappelijke effecten, institutioneel vertrouwen
en steun voor gezag. Indien het rechterlijk systeem niet goed functioneert
of presteert kan onvrede daarover of over de maatschappelijke effecten (veiligheid,
rechtszekerheid, genoegdoening, enzovoorts) leiden tot wantrouwen
in de rechtspraak en zo de steun voor rechterlijk gezag ondermijnen. Waar
en hoe precies legitimiteit ontstaat en wegebt in, tussen en buiten de verschillende
schakels in de keten is nog volop onderwerp van onderzoek.
In de praktijk lopende verschillende fases in het systeem meer vloeiend
in elkaar over en zijn ook meer procesgerichte benaderingen van legitimiteit
relevant. Vertrouwen, steun en gezag zijn ook wel op te vatten als essentiële
bijproducten van het systeem, aldus Herman van Gunsteren: “We kunnen
voorwaarden scheppen die het tot stand komen en behoud ervan bevorderen,
maar direct op vertrouwen gerichte pogingen zijn contraproductief.”
(Van Gunsteren 2006: 112). De vraag hier is vooral naar welk type legitimiteitsbasis
de rechtspraak op zoek is en wat het effect is van de gekozen legitimiteitsstrategieën
op het gezag van de rechter.
Om legitimiteitsstrategieën te onderzoeken is een overzicht van mogelijke
bronnen van legitimiteit nodig als repertoire waar de rechtspraak in verschillende
fases een beroep op kan doen. De term ‘bron’ dient hier vooral
als een metafoor die past binnen een strategische benadering van legitimiteit.
Het geeft aan dat er iets is wat legitimiteit in gang zet, zonder dat altijd