Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

76
speelruimte voor transparantere rechtspraak
vanuit hun eigen professionele autonomie – geheel anders over. Ook advocaten
hebben er zo hun – kritische (Prakken 2012: 136–138) – opvattingen
over. Maar in de rechtszaal is het de individuele rechter (‘mijn rechtszaal’) die
in veel gevallen beslist over wat wel en niet wordt toegestaan en is er geen
breed gedragen standpunt voor de gehele rechterlijke macht. Men worstelt
met het kunnen aansluiten op een maatschappelijke vraag die zeer onbestemd
is: er kan dan wel nieuwsgierigheid zijn naar het gebeuren in sommige
rechtszaken, maar in het overgrote deel van de huis, tuin en keukengeschillen
die in Nederland beslecht worden kan de burger toch niet geïnteresseerd
zijn? Bovendien geldt dat de rechtspraak hier wel móet reflecteren op hetgeen
men aan wil bieden. ‘Wat kan er eigenlijk getoond worden, gezien
de privacy van rechtzoekenden’, en ‘hoever moeten we hierin eigenlijk gaan,
gezien de onverwachte effecten die het omschakelen naar een ‘beeldcultuur’
in de rechtszaal kan hebben’ (Feigenson en Spiesel 2011)? De buitenwereld
merkt van deze strubbelingen niet veel, maar zal zich wel degelijk een mening
vormen over het al dan niet in beeld (laten) brengen van een concrete rechtszaak
met een hoog mediaprofiel.
Soms is het voor de rechterlijke macht niet mogelijk transparantie te bieden.
Zo kunnen rechters zich amper uitlaten over een zaak die onder de rechter
is en/of over de zaken van een collega-rechter, alhoewel hier overigens
uitzonderingen zijn te vinden (Prins, Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze
bundel). Tegelijkertijd laten veel rechters hun reserves varen en laten
– op ‘persoonlijke titel’ – van zich horen in media of in de juridische vakliteratuur,
waarbij de standpunten op een veelheid van onderwerpen onderling
sterk uiteen lopen (Broeders 2013; Van Spanje en De Vreese 2013, deze
bundel). Zowel bestaande tradities en ‘mores’ als wettelijk beschermde vrijheden,
zoals privacy, worden uiteindelijk door talloze rechters meegenomen
bij hun eigen persoonlijke oordeel of wel of niet aan transparantiewensen van
buiten gehoor wordt gegeven.
Naast deze individuele ‘outreach’ heeft ook de organisatie van de rechtspraak
inzet getoond ten aanzien van de vraag hoe er ‘slimmer’ kan worden omgegaan
met publiciteit. Wat betreft de bereidheid van de rechterlijke macht om
transparantie te bieden, blijken overigens rechters die meer ervaring hebben
met een instrument waarmee transparantie kan worden geboden, de introductie
daarvan wenselijker te achten dan degenen die er geen ervaring mee
hebben (Prins, Van der Mijl en Tiemijer 2013, deze bundel). Onbekend lijkt
kortom onbemind te maken. En daarbij blijkt er geen verschil te bestaan
naar leeftijd: jongere rechters zijn niet eerder geneigd positief te staan tegenover
transparantie-instrumenten dan de oudere generaties. De houding
ten aanzien van transparantie zal met andere woorden niet vanzelf met het