Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 95
zich in de Nederlandse rechtscultuur in sterkere mate voor dan elders (bijv.
in de aangehaalde context van Straatsburgse rechtspraak), doordat het officiële
spreken van de rechter alhier naar Frans model collegiaal, summier
en onderkoeld van stijl, kortom gesloten is. Er zijn tal van systeemkeuzes
en wijzigingen van rolopvatting te bedenken die hierin verandering kunnen
brengen. Het meer ‘openwerken’ van de argumentatie van vonnissen komt
dan in beeld, met als uiterste variant het publiceren van de individuele opvattingen
van rechters (dissenting en concurring opinions).
Voor het debat over de speelruimte van (beter) navolgbare rechtsvorming
zijn in ieder geval twee opties voor het bijstellen van de huidige grenzen
te agenderen. De eerste gaat over de ruimte om collegiale beslissingen meer
discursief vorm te geven, daarmee meer of minder houvast gevend om ‘er iets
van te vinden’. De tweede betreft de systeemkeuze om de individuele opvattingen
van rechters (dissenting en concurring opinions) te publiceren.
Meer discursiviteit
Wat betreft de eerste optie: ook met behoud van een model van collegiale
besluitvorming is er ruimte om meer houvast te bieden voor maatschappelijke
discussie en kritiek. Want hoe apodictischer de uitspraak, hoe minder
handvatten er zijn voor buitenstaanders om er iets van te vinden. Een uitspraak
in de trant van het Franse Conseil Constitutionel heeft weliswaar een
resolute, finale uitstraling, maar is tegelijkertijd uitgesproken oncommunicatief.
Daarmee is echter niet gezegd dat achter zo’n uitspraak geen rijkdom
van debat kan schuilen. Sommigen betogen zelfs het tegendeel. Zo wijzen
Adams en Broeren (2013, deze bundel) maar ook Latour (2010) er op dat een
spaarzame publieke communicatie over de anatomie van rechterlijke beslissingen
juist kan correleren met openheid van blik en vrijheid van debat bij
de totstandkoming daarvan. Als de buitenwereld meekijkt is het immers
heel anders discussiëren. Die lijn volgend zou de keuze van het meest wenselijke
model gevangen zijn in een dilemma: het zou gaan tussen discursieve
publieke rechtspraak waar ‘weinig achter steekt’, of verhullende publieke
rechtspraak met een hoge mate van discursiviteit achter de coulissen.
Waar de speelruimte voor navolgbare rechtsvorming via de hierna
te bespreken dissenting opinions nog principieel is afgegrensd, geldt dat niet
voor discursiviteit. Hier liggen de grenzen verankerd in de zachtere schil: rolopvatting,
de stijl van redeneren en het omgaan met tegenwerpingen. In feite
gaat het hier om een kwestie van rechtscultuur, en daarmee om de samenhangende
keuzes (Adams en Broeren 2013, deze bundel; Giesen en Vranken 2003:
175) die bij elkaar bepalen hoe het officiële spreken van de rechter gestalte
krijgt. Het geheel van die organisch gegroeide en samenhangende praktijken
kan zoals gezegd voor Nederland omschreven worden als de adoptie (sinds