Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 87
ook voor rechters onderling. Ook speelt hier de schaduw van het geheim van
de raadkamer een rol. Immers, wanneer een rechter van een meervoudige
kamer gevraagd zou worden aan de buitenwereld een toelichting op de uitspraak
te geven, is het risico aanwezig dat deze individuele rechter aanvullende
informatie geeft die mogelijk niet wordt gedekt door de (in de beslotenheid
gevormde) overeenstemming. Niet zelden staat deze ‘angstvallige’
houding van rechters in de weg van een echte wederzijdse discussie op het
moment dat de media om een citaat verlegen zitten. Bekritiseerbaarheid
op het niveau van de individuele zaak kent kortom – om goede redenen –
haar grenzen.
Toch wil dit nog niet zeggen dat de mogelijkheden voor maatschappelijke
communicatie met behoud van neutraliteit zijn uitgeput. Om te beginnen
zou er niets in de weg moeten staan om echte misverstanden uit de weg
te ruimen. Als bijvoorbeeld een journalist er blijk van geeft de onschuldpresumptie
of het nemo tenetur-beginsel niet te doorgronden, dan kunnen
daar prima zaakgerelateerde mededelingen over gedaan worden die niet tot
de tekst van het vonnis te herleiden zijn, maar daar wel als fundament onder
liggen. Het expliciteren van dat soort deep structures kan vaak nuttig zijn.
Ten tweede kan meer ruimte worden genomen om de complexiteit van
rechtszaken te tonen, zonder over te gaan tot het fileren van de uitkomst van
de vele afwegingen die rechters genoodzaakt zijn te maken. De toelichting
na de zaak zou mededelingen kunnen bevatten over het scala van factoren (dat
niet in het vonnis is terechtgekomen) waar de rechters over gepraat hebben,
zonder weg te geven(te onthullen) hoe ze daar precies over geproken hebben.
In het publieke domein
Als het gaat om communicatie in het publieke domein speelt prominent
de vraag wie ‘de communicatieve rechter’ een gezicht geeft. Met andere
woorden, wie zou er namens de rechtspraak moeten spreken? De minister
van Veiligheid en Justitie liet op 15 oktober 2012 bij de installatie van
de nieuwe presidenten van de gerechten – en in het volle besef dat hij
daar niet over gaat – weten dat hij op het punt van de communicatie met
de samenleving veel verwacht van de zojuist benoemde ‘leiders van de rechtspraak’
(minister van Veiligheid en Justitie 2012). De bewindspersoon gaf
daarmee een prikkel in een lopende discussie binnen de rechterlijke macht
over wie in de media het woord namens de rechtspraak moet voeren. Daarbij
gelden de presidenten als een van de ‘opties’ naast de voorzitter van de Raad
voor de rechtspraak, de president van de Hoge Raad, de persrechter en de zittingsrechter
zelf. Iemand van buiten de rechtspraak kan die rol ook vervullen.
Sommigen in de rechterlijke macht vinden de benoeming van Buruma als
raadsheer in de Hoge Raad op die grond spijtig: de rechtspraak verloor een ter
zake kundige en mediagenieke commentator op het strafrecht.