Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

9 zet transparantie liever in
voor bekritiseerbaarheid dan
voor vertrouwen
Petra Jonkers
9.1 inleiding
Er is een tendens om het optreden van professionals die vroeger ‘blind’
vertrouwd werden transparanter te maken. De prestaties van scholen
en zorginstellingen worden gescoord en scores worden door inspecties prijsgegeven
om kwaliteit te verbeteren, keuzes te faciliteren en de marktwerking
te stimuleren. 1 Ook bij de rechtspraak staat transparantie al enige tijd
hoog in het vaandel, mede met het oog op het vertrouwen onder burgers:
“De Rechtspraak zal met het oog op het behoud van het publiek vertrouwen
aan de hoogste eisen van integriteit en transparantie moeten voldoen”,
aldus voormalige ‘voormannen’ van de Raad voor de rechtspraak (Bauw,
Van Delden en Van Dijk 2006: 671). Ook persrechters en persvoorlichters
van rechtbanken noemen het verhogen van het vertrouwen als een van hun
voornaamste functies (Malsch 2004). 2 Met bijvoorbeeld de ontwikkeling
van de televisieserie De rechtbank lijkt dat door de rechtspraak ook concreet
te zijn geprobeerd (Van der Kraats 2010).
De veronderstelling dat transparantie bijdraagt aan vertrouwen past binnen
het discours van enlightenment of modernization: kennis leidt tot verlichting
(Meijer 2009). Dat transparantie ook zo’n belangrijke rol heeft gekregen
in de institutionele omgeving komt voort uit het New Public Managementdenken.
Daarin wordt transparantie in navolging van Scharpf onder meer
outputlegitimiteit genoemd: als burgers goede resultaten zien, zou hun
vertrouwen toenemen (Meijer en Grimmelikhuijsen 2012: 3). Volgens sommigen
kleeft aan het begrip transparantie echter een ‘quasireligieuze’ status,
omdat de claims ten aanzien van transparantie maar beperkt ter discussie
worden gesteld (Grimmelikhuijsen 2012b). Zo rijst de vraag of toename van
vertrouwen niet vooral is geassocieerd met het zien van goede resultaten als
gevolg van transparantie en niet met transparantie an sich: dan zouden buitenstaanders
bij organisaties naar binnen mogen kijken om hun eigen mening
te vormen, zonder gehinderd te worden door een specifieke intentie van die
betreffende organisatie.
Dit hoofdstuk onderzoekt daarom exploratief de hypothese dat transparantie
positieve invloed zal hebben op het vertrouwen in de rechtspraak. Om
meerzicht te krijgen op de houdbaarheid van deze hypothese wordt na de
449