Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

418
speelruimte voor transparantere rechtspraak
aangezien niet iedere burger naar de publieke tribune kan komen (Malsch
2004). Het beginsel van externe openbaarheid brengt mee dat rechters niet
volledig uit de publiciteit kunnen worden gehouden.
Maar openbaarheid en publiciteit zijn twee verschillende zaken
(Groenhuijsen 1997; Malsch 2004). Een belangrijk verschil is dat de rechter
negatieve gevolgen van openbaarheid kan voorkomen door in bepaalde uitzonderingsgevallen
de deuren te sluiten voor het publiek. Maar dit kan niet
met publiciteit. “Hoewel aan de berichtgeving in de massamedia in abstractie
dezelfde voordelen verbonden zijn als aan de aanwezigheid van gewone
burgers in de rechtszaal, blijkt dit toch ook (negatieve) neveneffecten op te
leveren” (Groenhuijsen 1997: 418). Te denken valt hier aan ‘trial by media’
(Groenhuijsen 1997: 419–420) en inbreuk op de onschuldpresumptie
(Malsch 2004: 39).
Meer in het algemeen hebben de media “een eigen dynamiek, die niet altijd
naadloos aansluit op de werkwijze van de juridische beroepsgroep” (Kor 2011:
93–94). Centrale zaken die de nieuwsmedia verslaan omvatten daarom grosso
modo drie categorieën: bekende mensen, onbekende mensen in uitzonderlijke
omstandigheden, en bepaalde standaardonderwerpen zoals criminaliteit
en rechtszaken (Gans 1979). Dit komt doordat de media niets in het nieuws
brengen dat geen nieuwswaarde heeft. En de nieuwswaardecriteria omvatten
zaken als dramatisering, personalisering en prikkeling (Reiner 2002: 403).
Zoals Kor (2011: 94) met gevoel voor understatement opmerkt zijn dit “niet
meteen de (…) kernwaarden van de rechtspraak”. Ook Groenhuijsen (1997:
419) waarschuwt dat de media “eigen belangen hebben die niet samenvallen
met die van een objectieve berichtgeving”. Tegelijkertijd kunnen rechtszaken
leiden tot extreme hoeveelheden media-aandacht, zoals bij tientallen
rechtszaken in de Verenigde Staten (Fox, Van Sickel en Steiger 2007).
Kortom, de invloed van de media is niet alleen onvoorspelbaar, maar ook van
potentieel grote omvang.
Door toe te geven aan de roep om transparantie begeeft de rechtspraak zich
dus op glad ijs. De rechtspraak zou er goed aan doen om een proactief maar
omzichtig mediabeleid te voeren, net als om, advocaten en politie vaak doen
(bijv. Groenhuijsen 1997). Dit is bij de rechtspraak misschien nog niet altijd
praktijk, maar men lijkt zich wel van bepaalde mogelijkheden hiertoe bewust.
Er wordt bijvoorbeeld gepleit voor commentaar van speciaal daarvoor
getrainde juristen bij tv-registratie van rechtszaken. Dit lijkt des te belangrijker
vanwege het juridische jargon dat vaak wordt gebezigd en de kleine
rol van het onmiddellijkheidsbeginsel (Malsch 2004: 42). Zo zegt president
van de Amsterdamse rechtbank Carla Eradus: “bij veel juridisch gehakketak
is professionele ondertiteling niet onbelangrijk.” 2 Meer in het algemeen