Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

280
speelruimte voor transparantere rechtspraak
zij dit doen, ook door de rechterlijke macht (Malsch 2004; Ruigrok et al. 2012):
zaken zouden vaak te kort en te bondig weergegeven worden en journalisten
zijn te weinig juridisch geschoold. Meestal wordt bericht over geruchtmakende
zaken, zodat het lijkt of de criminaliteit in Nederland heel zwaar is. Dat geeft
de gelegenheid aan politici om zwaardere straffen te eisen, terwijl zij die mogelijkheid
minder zouden hebben als er een totaalbeeld van de criminaliteit zou
zijn verschaft. Veel media verslaan echter ook doorsneezaken en zij kunnen
daarbij een goede, voorlichtende rol spelen (Ruijgrok 2012).
5.7.6 weinig onmiddellijkheid, veel schriftelijkheid
In het Nederlandse strafproces kunnen ‘verklaringen van horen zeggen’
(de zogenoemde de auditu-verklaringen), in tegenstelling tot veel andere
landen, voor het bewijs worden gebruikt. Processen-verbaal en schriftelijke
deskundigen rapporten kunnen daardoor als bewijs worden gebruikt
en getuigen en deskundigen verschijnen dan ook in weinig zaken ter zitting
om daar een verklaring af te leggen. In andere landen is er meer directheid,
en ook levendigheid, omdat getuigen en deskundigen er vaak wél in persoon
verschijnen op de zitting en daar een verklaring afleggen over wat ze gezien
of onderzocht hebben, óók als ze eerder al zijn gehoord. Het schriftelijk dossier
speelt in Nederlandse strafzaken dan ook een centralere rol dan in andere
landen. Hierdoor wordt de efficiëntie van het proces sterk vergroot. De aantrekkelijkheid
van zittingen voor het publiek en de pers neemt daardoor
echter wel af.
Deze ‘schriftelijkheid’ kan van invloed zijn op de waarheidsvinding
en daarmee op het bewijsoordeel. Immers, de rechter neemt kennis van het
bewijs via een ánder element, zoals bijvoorbeeld een proces-verbaal, of een
rapport. Het is niet altijd zeker of dit ‘middel’ het oorspronkelijke bewijs juist
en volledig weergeeft, en de oorspronkelijke zegslieden zijn er niet altijd om
bevraagd te kunnen worden. Het volgende onderzoek is illustratief voor een
mogelijk probleem dat een té ‘middellijk’ proces mogelijk kan opleveren. Vijf
rechercheurs die allen proces-verbaal (pv) opmaakten van eenzelfde verhoor
dat was opgenomen op video, bleken verschillende pv’s op te maken (Malsch
et al. 2010). De lengte van de opgemaakte pv’s varieerde en het aantal door
de verhoorder gestelde vragen dat erin was opgenomen verschilde eveneens.
De ene rechercheur nam non-verbale uitingen op in het pv, terwijl de andere
dat niet deed. Studenten die ieder een van deze pv’s las, oordeelden bovendien
verschillend over de verschillende pv’s: bij het ene pv werd de verdachte
schuldig geacht, bij het andere niet. Het pv als ‘middel’ geeft het bewijs derhalve
niet altijd eenduidig door. 14