Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

als gezag verdiend moet worden… 153
2 Bestendiging van de eigen individuele en collectieve macht. Dit is volgens
veel auteurs de kern van de politieke rationaliteit, in een traditie die teruggrijpt
op Machiavelli en Hobbes. Omdat in een democratie de machtspositie
vernieuwd moet worden bij verkiezingen en de media onmisbaar
zijn voor het beeld van de politicus en de politieke partij bij de kiezers,
ontstaat er een symbiose tussen de politieke rationaliteit en de medialogica,
door Elchardus samengevat met de term ‘dramademocratie’
(Elchardus 2002). Net als de medialogica is de politieke rationaliteit
in deze vorm van ver wevenheid gericht op de korte termijn, op incidenten,
op persoonlijkheden, op beeldvorming, op emoties en op framing.
Onder omstandigheden staan deze kenmerken haaks op de trage,
serieuze, rationele (gevoelsarme) en zowel op de wet als op het individuele
geval gerichte rationaliteit van de rechtspleging.
3 Bereidheid tot samenwerking. Omdat er in de democratische politiek
zelden een absolute meerderheid bestaat voor de eigen partij (in
Nederland is dit nooit het geval), is de politieke rationaliteit ook gericht
op samenwerken. Onderhandelingen horen erbij. Geven en nemen ook
ten aanzien van principiële uitgangspunten uit het eigen programma is als
vorm van politiek effectief handelen verdedigbaar. Met de juridische rationaliteit
is deze samenwerking geblokkeerd door de trias politica en is het
sluiten van compromissen juist over principiële kwesties niet mogelijk.
De noodzaak om regelmatig achter gesloten deuren zaken te doen
met andere partijen (‘achterkamertjespolitiek’) is niet te verenigen met
de openbaarheid van de rechtspleging.
Hoe kan de rechter gezag verdienen in een dergelijke gecompliceerde
situatie? De politieke bemoeienis met rechtspraak kan in elk geval niet
beschouwd worden als onderdeel van een sociaal veld rond het politieke
proces. De politicus is daarvoor te zeer de stem die van buiten komt en die
wel een deel van de regels en normen kan articuleren, vooral door wet-
en regelgeving, maar die niet mee betrokken is in de interacties en onderhandelingen
binnen het veld. Dat onderstreept nog eens de moeilijke
en ondankbare taak van de rechter en van andere procesdeelnemers uit
de organisatie van de rechtspleging: onderhandelen en belangen op elkaar
afstemmen is geen begaanbare weg. In de schaarse gevallen van politieke
rechtspraak zijn ook aanwijzingen te zien dat de politieke rationaliteit
tot openbare kritiek op de rechters leidt die in potentie het gezag van de
rechter aantast.
Het proces tegen Geert Wilders illustreert hoe het rechterlijk gezag zelf
op het spel komt te staan als er geen balans gevonden kan worden tussen
de drie vormen van normativiteit en rationaliteit. Een volledige analyse is