Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

70
speelruimte voor transparantere rechtspraak
in kwantitatieve zin relatief weinig worden benut. De eveneens nogal autonome
arts krijgt in elk geval vaker feedback over de door hem gestelde diagnose
(Time-will-tell: de patiënt reageert bijvoorbeeld wel of niet op de behandeling),
dan een rechter feedback krijgt op zijn uitspraken. De meeste rechterlijke
dwalingen zijn niet aan het licht gebracht door time-will-tell, maar door actief
onderzoek van externen en door de commissie-Posthumus en de Commissie
Evaluatie Afgesloten Strafzaken (ceas). In relatie hiermee bepleiten wetenschappers
het belang van navolgbaarheid als vorm van transparantie. Als het
systeem te weinig kritiek herbergt moeten andere publieken worden gezocht,
zo is de gedachte. De rechtspleging zou zodanig zichtbaar moeten worden
gemaakt dat aan de hand van het proces en product (vonnis) navolgbaar is welk
gewicht er aan welke inbreng is gegeven, en om welke redenen.
Het huidige systeem werpt echter kort gezegd veel barrières op en maakt het
voor de wetenschappelijke buitenwereld vrijwel onmogelijk om invulling
te geven aan een inhoudelijk debat met de rechterlijke macht. Dit klinkt ook
door in de recente bundel onder redactie van De Groot-van Leeuwen en Den
Tonkelaar (2012), waarin gesproken wordt van zwarte gaten bij de motivering
van rechterlijke uitspraken. Deze zwarte gaten zijn soms het resultaat van
routine, maar primair zijn zij ingegeven door het ‘technische’ karakter van uitspraken
in Nederland. Vanuit diverse zijden wordt daarom bepleit dat de rechterlijke
macht zich ‘onderzoekbaarder’ voor de wetenschap opstelt (Jonkers
2013, deze bundel).
Overigens beperkt het pleidooi van wetenschappers voor meer transparantie
zich niet tot de motivering van uitspraken en andere kwesties rondom het
proces en product van de rechtspraak. Zo is vanuit diverse zijden gewezen
op de noodzaak van meer publieke bijdragen aan de opinievorming door
rechters (De Roos 2012). Het realiseren van “rechtspraak die aanspreekt” zal
echter niet lukken, aldus Witteveen (2012), door van de rechter een “pratende
bureaucraat te maken” die “vanuit een centraal punt wordt aangestuurd”.
Rechters zullen in het publieke debat herkenbare professionals moeten zijn
en geen “verwisselbare onderdelen van een efficiënte rechtspraakmachine”.
4.3.2 transparantie en de wensen van de politiek
Politici blijken de term transparantie zelden expliciet te hanteren in relatie tot
de rechterlijke macht. Veeleer ambiëren ze aan te sturen op het disciplineren
van de rechterlijke macht en het vergroten van de voorspelbaarheid van het
werk van de rechter die, in de ogen van sommige politici, onvoldoende contact
heeft met de (politieke wensen van de) samenleving (Broeders 2013, deze
bundel). Dat laatste ‘blijkt’ volgens politici onder meer uit een in hun ogen
te softe aanpak en het te lage straffen.