Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

7 transparantie in de trias?
de verhouding tussen de politieke
machten en de rechterlijke macht
Dennis Broeders 1
7.1 inleiding
Transparantie van de rechtspraak is een onderwerp dat onder meer vanuit
de politiek op de agenda is gezet. Dat wil zeggen, zo zien rechters het
zelf. Uit de enquête die de wrr voor dit project heeft afgenomen (Prins,
Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel), blijkt dat 77 procent van
de rechters ‘in hoge mate’ of ‘in zeer hoge mate’ een roep om transparantie
hoort. De enige groep die ‘de politiek’ in de ogen van rechters voor moet
laten gaan zijn de media: daar tellen de twee genoemde antwoordcategorieën
op tot maar liefst 94 procent. De ‘roep om transparantie’ – voor zover
goed te analyseren – is verder afkomstig van vele actoren, die allemaal een
zeker abstract en collectief karakter hebben: ‘de’ burger, ‘de’ media, ‘de’
rechtspraak zelf en ‘de’ politiek. De laatste staat in dit hoofdstuk centraal:
roept de politiek om transparantie van de rechtspraak en zo ja, in welke
vorm doet die dat? ‘De’ politiek bestaat uiteraard niet, maar wordt, net
als ‘de’ rechter, als abstractie toch voortdurend ten tonele gevoerd. In dit
hoofdstuk wordt getracht om de (veranderingen in de) verhouding tussen
beide groeperingen inzichtelijk te maken aan de hand van het vraagstuk van
transparantie van de rechtspraak.
In het hoofdbetoog van deze verkenning is transparantie gedefinieerd als
de mate waarin de rechtspraak voldoet aan de eisen van doorzichtigheid
(open houding), begrijpelijkheid (helder oordeel) en bekritiseerbaarheid
(toetsbaar functioneren). Met andere woorden: het gaat erom in hoeverre
de rechter zich laat kennen, zich laat begrijpen (begrepen kan worden)
en in laatste instantie hoe de rechter zich verantwoordt en laat controleren.
In dit hoofdstuk wordt daarbij gekeken naar de verhouding tussen rechters
en politici binnen het kader van de trias politica. Binnen de trias politica
zijn ideeën over rechtspraak, transparantie en de verhouding tussen politiek
en rechtspraak op hoofdlijnen vastgelegd, maar niet op alle vlakken in steen
gebeiteld. Politici hebben als vertegenwoordigers van het volk een belang om
dat volk zo goed mogelijk te representeren en te inspireren. Veranderende
opvattingen in de samenleving over de rechtspraak en de transparantie
daarvan moeten dan een plaats krijgen in de politieke arena. De rechterlijke
macht ziet het bovendien zelf als een permanente opgave om de rechtspraak
in de pas te houden met maatschappelijke ontwikkelingen en de tijdgeest.
373