Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

zet transparantie liever in voor bekritiseerbaarheid dan voor vertrouwen 455
verwachtingen van wat met name het strafrechtssysteem en hoge straffen
vermogen. Mogelijk remt juist het steeds teleurgesteld worden in die duidelijke
verwachtingen, het vertrouwen. (Malsch en Nijboer 2005: 89). Ook
uit de eigen enquête blijken mensen nogal veel te verwachten van straffen:
wie denkt dat strenger straffen leidt tot minder criminaliteit, heeft inderdaad
minder vertrouwen in de rechtspraak. Wie geen vertrouwen in de rechtspraak
in Nederland heeft, associeert de rechtspraak bovendien veel vaker met
‘te lage straffen’ (zie par. 9.4.1). 6
Dat het vervolgens niet eenvoudig is om verwachtingen van het strafrecht
aan te passen, blijkt uit een studie van Elffers, De Keijser et al. (2007). Zij
hebben daarvoor een semi-experiment in een realistische setting uitgevoerd
met behulp van berichtgeving in de regionale dagbladen Brabantse Courant
en Limburgs Dagblad/De Limburger. Voor die kranten schreef een burgerpanel
onder leiding van een journalist een jaar lang in totaal 20 krantenartikelen
over rechtszaken. Dat leidde tot genuanceerdere berichtgeving, met over het
algemeen een positief oordeel over rechters, zij het met het tegenwicht van
een negatief oordeel over de wreedheid van misdrijven die voor de rechter
gebracht werden. De ‘leden van het burgerpanel’ gingen in elk geval genuanceerder
denken over de rechtspraak. De attitudes van lezers waren na een jaar
echter nauwelijks veranderd. De onderzoekers concluderen dat genuanceerde
berichtgeving, waar vaak voor gepleit wordt, altijd de dubbelheid in zich zal
dragen van een oordeel over rechters én een oordeel over het begane misdrijf.
7 Door de aandacht voor de wreedheid van misdrijven, blijft de indruk
dat criminaliteit niet hard genoeg wordt aangepakt. Daarnaast concluderen
de auteurs dat ‘gewone’, genuanceerde berichtgeving over de rechtspraak –
en niet in een zwaar experimentele setting – kennelijk weinig impact heeft
op attitudes van burgers.
De overheid heeft er overigens zelf aan bijgedragen, aldus Van Koppen (2003:
31), dat de verwachtingen ten aanzien van het strafrechtssysteem tot grote
hoogte gestegen zijn: het systeem wordt ten onrechte gezien als het centrale
instrument van de misdaadbestrijding en niet alleen als sluitstuk. Daarom
worden aan het strafrecht steeds meer eisen gesteld (zoals genoegdoening van
slachtoffers en het wegnemen van onveiligheidsgevoelens) waar het strafrecht
uit de aard van de zaak niet aan kan voldoen (2003: 22). Aangezien het
vertrouwen in de rechtspraak mede bepaald is door duidelijk hoge en juist
niet onzekere verwachtingen van het strafrecht, zijn burgers mogelijk ook
minder gevoelig voor informatie die onzekerheid zou moeten wegnemen.