Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie in de trias? 391
rectie op rechters worden ervaren, dan zou je nooit meer iets in het strafrecht
kunnen wijzigen.” 13 Toch is het voorstel een beperking van de huidige vrijheid
van de rechter.
Minimumstraffen bestaan al heel lang niet meer in het Nederlandse recht
– sinds 1813 – en het ontbreken daarvan is door de tijd heen onderdeel
geworden van de rechterlijke traditie. De toegenomen autonomie van
de rechter, zoals in de straftoemeting, is een verworven recht geworden.
Toch is er niets in de grondwet en de idee van de trias politica dat de wetgever
verbiedt de wet te wijzigen, zodat de rechter een nieuwe wet, met een
voorgeschreven minimumstraf, heeft toe te passen. Staatsrechterlijk is er
niet zoveel aan de hand, zo stellen ook de rechtswetenschappers Westerman
(rug) en Sieburgh (run), die wel fel tegen het wetsvoorstel gekant zijn,
in Trouw. 14 Volgens Westerman gaat dit voorstel op zich niet in tegen de theorie
van Montesquieu. “Het is er in feite een uitdrukking van. Den Haag
maakt wetten, en daar heeft de rechter zich aan te houden.” Het probleem ligt
er eerder in dat er gestreden wordt om de traditie, de mores en verworven
rechten. Het gaat om de symboliek en om de verhouding tussen de machten
en niet zozeer om het staatsrecht zelf. Dat verklaart zowel de sterke en soms
emotionele reactie aan de kant van rechters als het feit dat er ‘procedureel’, laat
staan wettelijk, niets in valt te brengen tegen het wetsvoorstel. In het bepalen
van een nieuw evenwicht tussen de machten – ook als dat via de aanpassing
van tradities en mores gaat – verschuift er altijd macht en autonomie.
‘De’ politiek is echter ook gevoelig voor de meer ongrijpbare kant van het
evenwicht in de trias en de autonomie van de rechter. Niet alle politieke
partijen, en ook niet alle politici binnen partijen waren of zijn voor dit voorstel.
De voorstanders en de tegenstanders wisselen overigens nog wel eens
door de tijd heen, niet in de laatste plaats bij de traditionele partijen als het
cda en de vvd. In de periode die we hier analyseren is het onderwerp minimumstraffen
voorafgaand aan het wetsvoorstel van vvd en cda (gesteund
door de pvv) uit 2011 een aantal keren eerder aan de orde geweest. Bij al deze
keren was de onderliggende en leidende gedachte dat de wetgever een signaal
aan de rechterlijke macht af moest geven dat in bepaalde zaken meer
recht moet worden gedaan aan het rechtvaardigheidsgevoel van slachtoffers,
nabestaanden en/of de maatschappij. ‘De’ maatschappij, of ‘het’ volk
geeft via ‘de’ politiek een signaal af aan ‘de’ rechterlijke macht. Het feit dat
uit onderzoek blijkt dat rechters in de afgelopen jaren al zwaarder zijn gaan
straffen (Van Tulder 2011; Van Tulder en Kroon 2012) speelt in het debat geen
rol van betekenis.