Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 49
Ten opzichte van justitiabelen kan gewerkt worden aan procedural justice,
een notie die er in de kern op neerkomt dat rechtzoekenden zich erkend
moeten voelen om de uitkomst van een procedure te accepteren (zie Bokhorst
en Witteveen 2013, deze bundel). Dat kan als een vorm van transparantie
binnen de rechtspraak worden opgevat. Maar een betekenisvol initiatief
op dat vlak impliceert niet automatisch ook een succes in de ogen van het
algemene publiek. Problematisch is hier dat het draagvlak waar de rechtspraak
het ook van moet hebben een vorm van publieke legitimiteit, en niet
alleen van specifieke legitimiteit, is. Het merendeel van de Nederlanders
heeft vrijwel nooit in hoogsteigen persoon met de rechtspraak te maken.
De “approval of particular decisions” (Clark 2011: 125) die specifieke legitimiteit
oplevert kan om die reden nooit de smeerolie zijn die de rechtspraak
draaiende houdt. Zoals in hoofdstuk 4 van dit betoog zal blijken, zijn veel
transparantie-initiatieven echter juist wel gericht op het vergroten van
de legitimiteit in en om de rechtszaal.
Via de media hebben daarentegen heel veel mensen dagelijks met de rechtspraak
te maken. Rechterlijke uitspraken zijn immers een steeds prominenter
ingrediënt van het openbare leven gaan vormen naarmate de rol
van de rechter groter werd (wrr 2002). Belangrijke kwesties spelen zich
steeds vaker voor de rechter af. Het gezag dat de rechter nodig heeft om
zo’n kwestie tot een verantwoorde ontknoping te brengen, is afhankelijk
van het algemene beeld dat mensen van de rechtspraak hebben. De noodzaak
tot het verwerven van de hier noodzakelijke legitimiteit (publieke
legitimiteit) boet in de huidige tijd zeker niet aan belang in. Tegelijkertijd
wordt, ook binnen de rechterlijke macht zelf, vastgesteld dat van automatisch
gezag geen sprake meer is, maar dat gezag van dag tot dag verdiend
moet worden. Kortom, publieke legitimiteit is van groot belang, maar steeds
moeilijker te verwerven. Om met advocaat-generaal Knigge in de herziening
van de zaak-Lucia de B. te spreken.
“De gedachte dat het gezag van de rechter overeind blijft als gemaakte fouten
niet worden erkend, spreekt tegenwoordig nog weinigen aan. Dat komt wellicht
omdat het rechterlijk gezag steeds minder met het ambt gegeven is, maar ver-
diend moet worden door de wijze waarop het ambt wordt uitgeoefend.” (auteurs
cursivering) 1
3.2.1 niveaus waarop transparantie ziet
De vraag naar transparantie stelt de rechterlijke macht voor zeer verschillende
uitdagingen al naar gelang het niveau dat aan de orde is, namelijk de individuele
rechter, de rechterlijke organisatie en de rechterlijke macht als instituut.
Als organisatie heeft elk afzonderlijk gerecht, en ook de rechterlijke macht