Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 85
Afrondend: er is voor zowel de rechterlijke macht als de samenleving iets
te winnen als de rechtspraak zich meer zou openstellen voor een onderzoekende
blik, via het vrijgeven van informatie over de inhoudelijke aspecten
van het reilen en zeilen van het instituut. De rechtspraak zou zo een grotere
bereidheid tonen om in den brede te leren door meer feedback te faciliteren.
Dit zou de beheersmatige transparantie zoals bewerkstelligd door de Raad
voor de rechtspraak complementeren. De kwetsbaarheid van het inhoudelijk
controleren van autonome rechters wordt in principe ondervangen doordat
geen sprake is van een institutioneel model (zoals bij het beheer), maar van
een constellatie waarin eenieder die zich daartoe geroepen voelt de vrijgegeven
informatie kan interpreteren en beoordelen. In de praktijk zullen
wetenschappers deze rol vervullen.
Tegelijkertijd is bekritiseerbaarheid (ook) in dit domein geen panacee:
een toegenomen controle op de patronen van rechterlijke oordeelsvorming
roept natuurlijk spanningen op. Niet in de laatste plaats omdat de rechter
geroepen is om in het concrete geval recht te doen, en die concreetheid bij
de accumulatie van geaggregeerde informatie snel uit het oog kan worden verloren.
Aanknopingspunten voor de grenzen aan de speelruimte voor onderzoekbaarheid
zullen niet gezocht moeten worden in tradities en mores, maar
veeleer in het debat over de verhouding tussen de autonomie van individuele
rechters en de hiërarchische organisatie. Sommige rechters zullen het argument
van autonomie aanwenden om de ruimte voor onderzoekbaarheid niet
op zichzelf van toepassing te verklaren. Maar uiteindelijk geldt ook hier: het
is de rechtspraak als geheel die voor hun oordeel ter verantwoording wordt
geroepen. En daarmee komt ook op dit thema weer het bredere belang van het
instituut in beeld.
5.2.2 de speelruimte voor een ‘communicatieve rechter’
Een tweede thema in de discussie over bekritiseerbaarheid is de speelruimte
die rechters hebben en willen innemen als het gaat om communicatie, nu van
hen steeds meer op dat vlak wordt gevraagd. Dan gaat het zowel om communicatie
binnen de rechtszaal als in het publieke domein.
Binnen de rechtszaal
Binnen de rechtszaal houden individuele rechters er veelal individuele stijlen
op na. Immers, in de rechtszaal en het vonnis is de autonomie van de rechter
het grootst. De stijlen variëren van ‘de sfinx’ die het vonnis opleest en daar
verder niet veel aan toevoegt, tot de ‘open en empathische rechter’ die zijn
toehoorders meeneemt in de overwegingen die tot het vonnis hebben geleid
en soms zelfs de emoties die daarbij een rol hebben gespeeld. Zo sprak
de Utrechtse rechtbank in 2012 de verdachten van de moord op een driejarig