Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

zet transparantie liever in voor bekritiseerbaarheid dan voor vertrouwen 469
gevallen. Er zijn aanwijzingen voor een waarschijnlijk onbedoelde neiging
onder rechters om mensen met een niet-Nederlands uiterlijk in het algemeen
zwaarder te bestraffen. Dat vergt nader onderzoek naar oorzaken daarvoor. 29
Naast onderzoek naar besluitvorming interesseren juridische en sociale
wetenschappers zich in toenemende mate voor de mogelijke gevolgen van
rechterlijke uitspraken. Ook die zijn van belang voor feedback op het rechterswerk.
Zo houdt de ‘civilologie’ zich bezig met veronderstellingen in het
privaatrecht, zowel in wettelijke regels als in rechtsvorming. Wanneer
een rechter in een concrete casus uitspraak doet over de wijze waarop bijvoorbeeld
aan specifieke veiligheidsvoorschriften moet worden voldaan
(voorbeeld Van Boom in Leeuw 2008: 17), doet hij niet alleen aan rechtsvorming
met mogelijk verregaande gevolgen voor derden –, maar hanteert
hij ook veronderstellingen over de manier waarop gedrag effectief valt
te sturen. Deze rechtsregels van rechters ‘beogen invloed uit te oefenen
op het handelen van natuurlijke personen en rechtspersonen, en niet
alleen van de direct betrokkenen in een proces’ (Leeuw 2008: 17). Leeuw
roept in navolging van Farnsworth (2007) op ‘serieus werk te maken van
ex-ante-analyses van de gevolgen van uitspraken en vonnissen voor anderen
dan de deelnemers aan een gerechtelijke procedure zelf’ (idem). Kortom:
welke gevolgen hebben uitspraken in de praktijk, én zijn die gevolgen ook
de door de rechter beoogde gevolgen? Klopten zijn veronderstellingen
over wat in de praktijk werkt? En wat als dat niet het geval blijkt te zijn?
Van Boom noemt als voorbeeld de veronderstelling van de Hoge Raad dat
juist door een hoge drempel voor aansprakelijkheid te aanvaarden, ondernemingen
worden gediend. Voorkomen zou worden dat bestuurders
zich in onwenselijke mate door defensieve overwegingen zouden laten
bepalen. Dát is volgens Van Boom een veronderstelling van de Hoge Raad
over de psyche van de mens, die ter discussie gesteld en empirisch getoetst
zou moeten worden. 30 Vergelijkbare vragen zijn te stellen ten aanzien van
de effecten van straffen, enzovoorts.
Er zijn verschillende vormen van onderzoekbaarheid en leren te onderscheiden.
Buitenstaanders kunnen andere conclusies uit bestaande informatie
trekken die tot leren kan leiden. Strafmaten in vonnissen zijn daar een voorbeeld
van. Dat leren niet vanzelfsprekend is, blijkt uit – al ouder – onderzoek
van Van de Bunt, Elffers en De Keijer (2004). Zij concluderen dat verschil
in strafmaat door sommige rechters de ‘couleur locale’ wordt genoemd,
waartegen men zich niet verzet, maar zich aan aanpast. De publicatie van
uitspraken op rechtspraak.nl kan eraan bijdragen dat de impact van een dergelijke
‘couleur locale’ ter discussie wordt gesteld. Volgens Bauw, Van Delden
en Van Dijk (2006) draagt de publicatie van vonnissen op rechtspraak.nl
er intussen inderdaad toe bij dat er meer vragen komen over rechtseenheid.