Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie: sturen en gestuurd worden 307
Door de professionals worden de productieafspraken met de raad ervaren
als een bedreiging van de juridische professionaliteit en kwaliteit. 5 Ondanks
de werkdruk geven de aard van het werk en het maatschappelijke aanzien
voldoening (Makin, Cooper & Cox 1996). Het ‘esprit de corps’ van de rechters
is sterk. De aanwezigheid van een eigen opleidingsinstituut (ssr) en de raioopleiding
6 zijn bindende cultuurelementen. 7 De toetreding tot het rechterschap
neemt tijd en gaat via diverse schijven. Is men eenmaal rechter, dan
verkeert men door de benoeming voor het leven in een relatief onbedreigde
positie. Bij het bestuur en de leiding van de sector (managementteam) ligt
de zorg voor het scheppen van de randvoorwaarden om het primaire proces
zo professioneel mogelijk te laten plaatsvinden.
De economische rationaliteit is het meest herkenbaar in de bekostigingssystematiek
en de productieafspraken met de raad. Voor het bestuur komen
hier de juridische en economische rationaliteit bij elkaar. Welke afwegingen
moet het bestuur maken? Daar speelt ook de psychologische rationaliteit een
rol. Wat is de motivatie van rechters het rechterlijk ambt te vervullen? Welke
invloed hebben de afspraken met de raad op de werkdruk en werkbeleving?
En wat betekenen deze afwegingen voor de rolopvatting van het bestuur?
Vragen die later aan de orde zullen komen. Ze illustreren het belang zicht
te hebben op het spanningsveld tussen – zeker – de juridische, de economische
en de psychologische rationaliteit.
De tweede vraag kan worden beantwoord door de rechtspraak van een
afstand te aanschouwen. Dus boven de verschillende rationaliteiten staan
en bezien waar er vanuit een rationaliteit wel invloed wordt uitgeoefend
op de rechtspraak en op het gerecht, maar de huidige managementbenadering
hierop niet is ingericht. Het antwoord op deze vraag is relatief eenvoudig
te geven: met name de politieke rationaliteit (Buruma 2011). Juist vanwege het
uitgangspunt van de onafhankelijke rechtspraak is de cultuur van de rechtspraak
doordrenkt van de gedachte dat de politiek de rechtspraak ‘met rust
laat’ en omgekeerd de rechtspraak zich onthoudt van beïnvloeding door
de politiek. Den Tonkelaar spreekt van onafhankelijkheid en onpartijdigheid
als ‘twee aspecten van neutraliteit’ (Den Tonkelaar 2009: 22). Deze logica
vertaalt zich ook tot (formele) spelregels binnen de rechtspraak om zich
afzijdig te houden van politieke bemoeienissen (Nederlandse Vereniging voor
Rechtspraak 2009). 8 Het lid zijn van een bestuur is onverenigbaar met het lid
zijn van de regering, de Eerste of Tweede Kamer (art. 15 lid 8 Wet ro).