Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

als gezag verdiend moet worden… 157
moeten voldoende ondersteuning en feedback krijgen vanuit de organisatie.
Omdat er altijd maar een of twee van zulke zaken tegelijk spelen, is een
op ondersteuning gericht beleid ook heel goed haalbaar.
Op de eerste en tweede bouwlagen van de gezagspiramide waarop rechters
in de praktijk gezag kunnen verdienen (of verspelen) zijn zo scenario’s denkbaar
die tot een evenwichtige afweging van belangen leiden. Het streven
vanuit de rechterlijke macht moet erop gericht zijn tot een afstemming
te komen tussen de interne moraal van de rechtspleging – die een manier van
werken voorstelt die voor iedere betrokkenen aanvaardbaar kan zijn – met
de basisverwachtingen van het publiek en de medialogica.
De derde bouwlaag waarop de rechter in de praktijk gezag moet verdienen
is die van de politieke rechtspraak. Daar kan het streven hetzelfde blijven,
maar zijn de complicaties groter. Nu is immers ook de verstorende politieke
logica in het spel. Als de rechtszaak een politiek proces wordt, levert dit
vooral veel verliezers op. Er is immers ook het besef dat politiek niet allesbepalend
mag zijn, dat het politieke primaat nooit onbegrensd is, en dat er een
te respecteren afbakening moet zijn tussen politiek en recht. Wat aan het door
Snellen geschetste beeld van de politieke rationaliteit is toe te voegen, is een
normatieve dimensie die de grenzen van de politiek betreft. Dat gaat uiteraard
over de trias politica. Deze staatsrechtelijke doctrine behoort tot twee
domeinen: die van het recht en die van de politiek.
Het is een politieke theorie over juridische verhoudingen, maar ook een
rechtsleer over politieke orde. Sinds Montesquieu en zijn Amerikaanse
opvolgers (Madison, Hamilton en Jay) beseffen we dat er onder de noemer
van de trias politica in feite twee elkaar aanvullende modellen te vinden zijn:
scheiding van machten en evenwicht van machten (Witteveen 1991). Beide
zijn hier relevant. Scheiding van machten is een doctrine van verboden:
de politiek moet zich niet met de rechter bemoeien en de rechter niet met
de politiek. Voor de vrijheid van de burgers is dat het beste, omdat er dan niet
te veel macht in één hand komt. Deze verbodsnormen nopen politici en rechters
tot een terughoudende en respectvolle opstelling tegenover elkaar.
Evenwicht van machten is een doctrine van geboden: politiek en rechtspraak
mogen zich tot op zekere hoogte met elkaar bemoeien, omdat uit de fricties
tussen deze twee staatsmachten nog een volgende waarborg voor burgerlijke
vrijheid ontstaat. Kritiek over en weer is volgens deze geboden mogelijk,
maar wel met mate en met wijsheid. Dergelijke open normen kan men alleen
situationeel invullen en ze vereisen een zeker beschavingsniveau, maar ze zijn
voor een goede, door burgers gedragen politieke orde wel essentieel. Zowel