Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie: sturen en gestuurd worden 353
5 De rechter uit traditie – de rechter heeft ooit gekozen voor het rechtersvak
“omdat het hoorde” (traditie in de familie). Hij vervult deze
functie met verve (noblesse oblige).
6 De zittingsrechter – deze rechter vindt het heerlijk om zittingen te doen.
Vooral het voorzitten en het sturen van de zaak naar een goed einde is zijn
passie. Er zijn meerdere varianten van zittingsrechters. Twee bijzondere
type zittingsrechters kunnen worden genoemd.
a De empatische rechter, die tijdens de zitting bewust ruimte wil geven
aan emoties en ervoor zorgt dat er een sfeer ontstaat waarin men zich veilig
voelt antwoorden te geven op vragen. Hij heeft er ook geen moeite mee
te laten zien dat hij geraakt kan worden zonder dat zijn gezag of objectiviteit
in het geding is.
b De onverstoorbare rechter, die zich bewust is van de (media)aandacht,
weinig empatisch oogt, scherp let op procedures en de procesgang goed
bewaakt. De term ‘ijskonijn’ is voor hem een bevestiging dat hij zijn rol
effectief heeft vervuld.
Transparantie: in de houding en gedrag komen de persoonlijke kenmerken naar
voren. Vaak zijn dit de punten tijdens de functioneringsgesprekken.
Met deze typeringen wordt beoogd een indicatief beeld van rechters
te kunnen schetsen. De typeringen zijn bewust ‘extreem’ gesteld om ze
helder ten opzichte van elkaar te kunnen typeren. In de praktijk zal het zijn
dat op een rechter verscheidene typeringen van toepassing zijn en dat deze
typeringen niet allemaal in dezelfde mate herkenbaar zijn. Ter illustratie een
scherp profiel: een ‘klassieke’ kantonrechter is een beslisser (2), met een hoge
productie (5), politiek-neutraal (9) en een solist (11).
Deze typeringen maken duidelijk dat ‘de rechter’ een te eenvoudig beeld
is van de professional, die centraal staat in het gerecht. Rolopvattingen van
het bestuur kunnen van invloed zijn op de selectie, begeleiding en sturing van
rechters. Het valt niet uit te sluiten dat in de loop van de decennia verschuivingen
hebben plaatsgevonden in de mate van voorkomen van deze typeringen
en dat dit verder gaat in de komende jaren. De veranderende invloed
van de economische en politieke rationaliteit kan daarin belangrijk zijn.
In paragraaf 6.8 zullen we een poging wagen iets te zeggen over de mogelijke
ontwikkelingsrichtingen van het gerecht voor de komende tien jaar.