Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

374
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Wat dat laatste betreft waart de geest van transparantie al langere tijd door
het openbaar bestuur en dat laat ook de rechterlijke macht niet onberoerd
(zie bijv. Grimmelikhuijsen 2012; Scholtes 2012).
Transparantie kan een middel zijn om het functioneren van de rechtspraak
te verbeteren en politici – in de rol als partijlid, volksvertegenwoordiger
of lid van de regering – hebben meningen over en/of plannen voor de inzet
van dat middel. Een goed functionerende rechtspraak is immers zowel een
maatschappelijk als een politiek belang. Transparantie is echter niet altijd een
neutrale opgave. Zeker niet wanneer politici de rechterlijke macht de maat
nemen, al dan niet met transparantie als maatstaf. Transparantie kan ook
onderdeel zijn of worden van politieke kritiek op het functioneren van
de rechtspraak. Transparantie, of het gebrek daaraan, wordt dan een middel
om de rechtspraak anders te laten functioneren of uiteindelijk zelfs een stok
om mee te slaan. En soms is transparantie ook een doel op zichzelf: transparantie
omdat ze moet, omdat ze ‘inherent goed’ is of omdat ze bij deze tijd
past. De centrale vragen voor dit hoofdstuk zijn de volgende. Wat is de rol
van transparantie in de relatie tussen politici en de rechterlijke macht? En wat
zijn de gevolgen van een politiek streven naar transparantie van de rechtspraak
voor de verhoudingen in de trias politica?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden wordt in paraaf 7.2 eerst kort
ingegaan op de verhoudingen in de Nederlandse trias politica en de ‘beweging’
daarin. Ook wordt in deze paragraaf het kader voor de empirische analyse
in dit hoofdstuk uiteengezet. In paragraaf 7.3 wordt een analyse gemaakt
van wat de ‘koninklijke weg’ voor de relatie tussen politici en de rechterlijke
macht kan worden genoemd. Welke wensen en plannen ten aanzien van
de (transparantie van de) rechtspraak worden geformuleerd in partijprogramma’s
van de politieke partijen en welke daarvan komen in het regeerakkoord
terecht? Dit zouden de meest structurele politieke wensen ten
aanzien van transparantie moeten zijn, onder meer in die zin dat ze los van
de politieke waan van de dag geformuleerd zijn. In paragraaf 7.4 wordt in meer
detail gekeken naar een tweetal recente vraagstukken waarin de relatie tussen
rechters en politici op scherp kwamen te staan – het reguleren van minimumstraffen
en de benoeming van leden van de Hoge Raad – en waarin transparantie
een rol speelde. De empirische analyse beperkt zich tot het tijdvak
1992–2012. In paragraaf 7.5 wordt geconcludeerd.