Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

68
speelruimte voor transparantere rechtspraak
van de rechterlijke oordeelsvorming laten zien. Zij spelen in toenemende
mate de rol van kritische volgers en meedenkers van de rechterlijke macht.
Politici zijn medestaatsmachten in de trias, en hebben dus een institutionele
relatie tot de rechterlijke macht – die overigens verre van statisch is.
Naast gebruikmaking van hun ‘eigen’ kanalen mengen beide groepen zich
ook in het publieke debat via de media, waar overigens weer heel andere
spelregels gelden.
Vervolgens zijn deze media weer het domein waarbinnen de meeste burgers
de informatie halen op basis waarvan zij standpunten innemen over rechters
en de rechtspraak. Maar ook meer ‘onverwachte’ actoren leggen soms
publiekelijk transparantiewensen neer, zoals de president van de Algemene
Rekenkamer, Stuiveling (2009), die op uitnodiging van de Raad voor
de rechtspraak de rechterlijke macht opriep “transparantie te geven over hoe
het probleem van de samenleving zich aan u voordoet (…) het signaleren bij
de wetgever van uw systematisch verzamelde praktijkervaringen” (zie ook
Prins, Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel).
4.3.1 transparantiebehoeften vanuit de wetenschap
Wetenschappers zijn de meest inhoudelijke ‘controleurs’ van de rechtspraak.
Alhoewel zij het debat over de rechtspraak soms via de media voeren (via
ingezonden brieven, enzovoorts), beweegt de wetenschappelijke kritiek zich
primair buiten het gezichtsveld van het grote publiek. In deze minder ‘zichtbare’
bijdragen wordt bijvoorbeeld kritiek geuit op de gebrekkige verantwoording
door de rechter van de selectie en waardering van het bewijsmateriaal
(Tak 2006: 54–55) of op de eigenzinnigheid van rechters bij het invullen van
externe openbaarheid (Van Lent 2008). De meerderheid van de rechtswetenschappelijke
‘controleurs’ richt zich niet zozeer op het transparant maken van
de feitenvaststelling door de rechter en de mechanismen van diens oordeelsvorming,
maar op het vonnis en de achterliggende redenering. Men probeert
het vonnis, met de beperkte aanknopingspunten die dit officiële document
soms biedt, te duiden, open te breken en te signaleren waar de redenering van
de rechter gesloten blijft en de argumenten voor een beslissing explicieter
gemaakt zouden moeten worden (Mevis 2008; Soeteman 2009; Smits 2009).
De bereidheid tot motiveren is met name van belang, aldus Hirsch Ballin
(2013, deze bundel), nu
“de onafhankelijke positie van de rechter niet mag worden opgevat als een
vrijbrief om de rechtsontwikkeling los te maken van argumenten die in het
politieke discours – bijvoorbeeld in de ontstaansgeschiedenis van wetten
– naar voren komen en die wél passen in de werking van een deliberatieve
democratie”.