Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie: sturen en gestuurd worden 299
In deze bijdrage staat de transparantie van het gerecht centraal. Wat betekent
transparantie voor het beheren en het besturen van het gerecht? Kan
de externe wens naar transparantie zijn ingegeven door een behoefte aan sturing
van de rechtspraak? Kan interne transparantie leiden tot externe sturing?
Om – in het licht van de behoefte aan een perspectief op de toekomst van
de rechtspraak – op deze vragen een antwoord te kunnen geven is het
van belang de rechtspraak en het gerecht vanuit meerdere perspectieven
te bekijken.
De rechtspraak is een sterk door de juridische rationaliteit gedomineerde
staatsmacht. Bij de juridische rationaliteit wordt uitgegaan van een gesloten
stelsel van juridische normen en waarden (rechtszekerheid, rechtsgelijkheid,
rechtseenheid e.a) dat leidt tot verantwoord juridisch denken en handelen. Zo
zijn er meerdere rationaliteiten te onderkennen, zoals in paragraaf 6.3 nader
zal blijken. Als het primaire proces is ingericht volgens de juridische rationaliteit
en de intellectuele en professionele ontwikkeling van de bepalende
professionals hierdoor is bepaald, werkt dit door in het denken en handelen
in en van de organisatie. Als de werkelijkheid van het gerecht strikt wordt
beschouwd vanuit de juridische rationaliteit, het referentiekader van de rechters,
bergt dit het gevaar in zich dat ontwikkelingen rond de bekostiging (economische
rationaliteit), sturingsbehoefte (politieke rationaliteit) of de werkbeleving
en motivatie (psychologische rationaliteit) buiten beeld blijven. We
zullen zien dat dit consequenties heeft voor de transparantie van het gerecht,
nu en in de toekomst.
6.2 vraagstelling
Er is nog weinig multidisciplinair onderzoek gedaan naar transparantie van
de rechtspraak. En zeker niet naar de huidige rechterlijke organisatie van
rechtbanken en appelcolleges. 2 Met de invoering van de Wet op de rechterlijke
organisatie (Wet ro) in 2002 krijgt het gerechtsbestuur een belangrijke
rol toebedeeld. De commissie-Deetman (2006: 36) constateert vijf jaar later
dat er een forse slag is gemaakt, maar dat de nadruk nog te veel ligt op het
beheren. De commissie signaleert een gat tussen de sturingsambitie van
de Raad voor de rechtspraak en het sturend vermogen binnen de rechtspraak.
De voorliggende studie beoogt de transparantie van ‘het gerecht’ in kaart
te brengen. De gerechten vormen het hart van de rechtspraak: daar vindt het
primaire proces plaats. We beperken ons tot de rechtbanken en appelcolleges.
De Hoge Raad en de Raad van State vallen buiten het aandachtsgebied
van deze studie, daar deze rechtscolleges ook na 2002 een bijzondere plaats
innemen. Deze colleges vallen ook buiten de invloedssfeer van de Raad
voor de rechtspraak. Omdat over de Hoge Raad ook voor deze studie enkele