Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie: sturen en gestuurd worden 309
De derde vraag is ook het beste te beantwoorden van enige afstand en over
een langere periode. Dan wordt zichtbaar dat de economische rationaliteit
sinds 2002 een steeds dominantere rol vervult in het domein van
de rechtspraak. Het bekostigingssysteem en de strakker wordende sturing
op aantallen plus een jarenlange efficiëntiekorting van een procent
maakt dat de afhankelijkheid van de financiële bron, het ministerie, groter
wordt (Buddendijk 2006: 446). Daarnaast groeit de invloed van de politiek
en de media op de beeldvorming van de rechtspraak (Kor 2008). In sterke
mate valt dit terug te vinden in het voorstel de griffierechten te verhogen
(Bauw, Van Dijk en Van Tulder 2010: 2528; Westra 2011: 141). Met de voorgestelde
invoering van het (economische) profijtbeginsel bij het bepalen van
de hoogte van de griffierechten – een noodzakelijke bijdrage aan de kosten
om tot de rechter toegelaten te worden – wordt ingegrepen in het wezen
en de toegankelijkheid van de rechtspraak. Het feit dat het element van profijtbeginsel
in dit voorstel zonder fundamentele discussie lang stand heeft
gehouden, bevestigt de dominantie van de economische rationaliteit achter
deze vanuit de politiek ingebrachte gedachte om de kosten voor de rechtspraak
te beheersen. 9
6.3.3 rationaliteiten en transparantie
Nu we hebben vastgesteld dat het uitmaakt vanuit welke rationaliteit naar
de werkelijkheid wordt gekeken, is het relevant te bezien wat dit betekent
voor transparantie. Heeft een jurist een andere informatiebehoefte dan
een econoom of een politicus? Om dat te analyseren is het goed te letten
op de informatie die nodig is om vanuit de betreffende rationaliteit de werkelijkheid
te kunnen beoordelen. Om dat nader te kunnen duiden wordt
gekeken naar het primaire proces. Dus welke vragen zouden kunnen worden
gesteld? Ter illustratie een aantal vragen per rationaliteit.
Vanuit de juridische rationaliteit kan worden gevraagd:
– op welke gronden is er gewraakt?
– is er enkelvoudig/meervoudig gezeten?
– is er voor en/of na de zitting geraadkamerd?
– is mediation voorgesteld?
– wat is het aanhoudingspercentage (straf )?
– wat is de reden dat men in hoger beroep gaat?
Vanuit de economische rationaliteit kan worden gevraagd:
– wat is de normproductiviteit per rechter/medewerker en wat wordt
gepland respectievelijk gerealiseerd?
– wat is de productiecapaciteit van het gerecht (uitgaande van
de normproductiviteit)?