Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

zet transparantie liever in voor bekritiseerbaarheid dan voor vertrouwen 459
9.3.3 vertrouwen verandert na intensieve blootstelling
in experimenten
De in de voorgaande paragrafen besproken onderzoeken betreffen allemaal
(semi-) experimenten. Dat is enerzijds gunstig, omdat onder gecontroleerde
omstandigheden een prikkel (informatie) gegeven is. Dat veranderingen
in vertrouwen zijn te herleiden op de geboden informatie is daarmee heel
aannemelijk. Problematisch is echter dat de burgers in experimenten gevraagd
is op een intensieve manier informatie tot zich te nemen, terwijl ze die in het
dagelijks leven mogelijk noch interessant vinden noch ‘vrijwillig’ consumeren.
Grimmelikhuijsen en Meijer (2012) doen met hun experiment hun respondenten
op een specifiek pad van informatieverwerking belanden. Zij gaan uit
van het Elaboration Likelyhood Model (van Petty en Cacioppo) dat veronderstelt
dat er twee routes van informatieverwerking zijn. In de dagelijkse praktijk
waarin mensen ‘ongevraagd’ met informatie worden geconfronteerd, zouden zij
vooral de tweede, perifere route van onbewuste informatieverwerking volgen.
Mensen die bewust gevraagd wordt informatie te verwerken – zoals in een experiment
– worden vermoedelijk gestimuleerd om de eerste en centrale cognitieve
route te volgen. Een experiment draagt ertoe bij dat respondenten op een andere
manier informatie verwerken dan in een dagelijkse situatie waarover onderzoekers
eígenlijk uitspraken willen doen. Het bekende onderzoek van Wagenaar
(2008) liet zien dat geïnformeerde burgers meer vergelijkbaar met strafrechters
gaan oordelen, maar daarvoor werden ze wel zodanig geïnvolveerd in het onderzoek
dat ze eerder een hypothetisch publiek vormden dan nog model stonden
voor ‘an actual public opinion’ (De Keijser en Elffers 2009: 60). Er treedt tijdens
én door de studie een participatie-effect op (Elffers, De Keijser e.a. 2007: 177).
Wagenaars experiment kan echter ook als toonbeeld worden gezien van wat
er aan te pas moet komen om attitudes van burgers te veranderen. 15
9.4 (onzeker) vertrouwen in de rechtspraak
In paragraaf 3 zijn verwachtingen van de rechtspraak en wijzen van informatieverwerking
door personen met verschillende achtergronden besproken.
Deze paragraaf is ten eerste bedoeld om (aanvullend op de al besproken
onderzoeken) meer zicht te krijgen op de mate waarin burgers twijfelen
of ze de rechtspraak kunnen vertrouwen (conditie 1) en op de mate waarin
zij geneigd zijn om onzekerheid weg te nemen door informatie te zoeken
en te verwerken (conditie 3). Daarvoor wordt gebruik gemaakt van een eigen
enquête die in september 2012 is afgenomen onder een representatieve
steekproef van 671 Nederlandse burgers van 18 jaar en ouder. In deze enquête
is de mate waarin mensen twijfelen expliciet onderzocht. Tevens zijn vragen
en stellingen voorgelegd over (vertrouwen in) de rechtspraak en rechters,
kennis, mediaberichtgeving over de rechtspraak, informatiebronnen