Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

266
speelruimte voor transparantere rechtspraak
begrip ‘toegankelijkheid’ gebruikt. Dit begrip verwijst in brede zin naar
de mogelijkheid van burgers en professionals om zittingen te bezoeken
en om kennis te nemen van het recht. Dit begrip overlapt met de twee
eerdergenoemde begrippen.
Begonnen wordt met een korte bespreking van de juridische regeling van
de openbaarheid van de strafrechtspleging en de historische totstandkoming
ervan. Daarna volgt een beschouwing over de verschillende aspecten van
de transparantie binnen de strafrechtspraak en hoe zij met elkaar samenhangen.
De these zal daarbij worden geponeerd dat van een transparant
rechtssysteem slechts kan worden gesproken als het systeem ook daadwerkelijk
wordt ‘geconsumeerd’; als burgers ook naar zittingen gaan en begrijpen
wat er wordt behandeld, als rechterlijke uitspraken worden gelezen
en begrepen, en als de media berichten over de strafrechtspraak waarbij niet
slechts de ‘hypes’ worden weergegeven maar ook de zogenoemde ‘doorsneezaken’.
Vervolgens wordt het empirisch onderzoek naar transparantie van
de rechtspraak besproken. De bijdrage eindigt met een toekomstverkenning.
5.2 juridische regeling van de openbaarheid
Rechtspraak is openbaar; iedereen moet kennis kunnen nemen van
de berechting van zaken door zittingen en uitspraken te bezoeken, en slechts
een beperkt aantal uitzonderingen is hierop mogelijk. Dit is bepaald in zowel
de Nederlandse grondwet (art. 121), de Wet op de Rechterlijke Organisatie
(artt. 4 en 5) als in het Wetboek van Strafvordering (artt. 269 en 362),
het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) en de Algemene wet
bestuursrecht (Awb). Ook artikel 6 lid 1 van het Europees Verdrag tot bescherming
van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (evrm)
en artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
rechten (ivbpr) verplichten tot een openbare terechtzitting en een openbare
uitspraak. In artikel 47 eu-Handvest wordt eveneens een openbare behandeling
van de zaak gewaarborgd.
5.2.1 openbaarheid van zittingen in grondwet en verdragen
Artikel 121 Grondwet bepaalt dat de zittingen in het openbaar dienen plaats
te vinden. Er zijn uitzonderingen hierop mogelijk. 1 De uitspraak moet
zonder uitzondering eveneens in het openbaar geschieden. Ook volgt
uit artikel 121 Grondwet dat uitspraken in beginsel gemotiveerd moeten
worden 2 (Bax 2000: 548–553). Blijkens de toelichting bij artikel 121 kan
worden volstaan met het uitspreken van het dictum. 3