Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

5 een transparanter strafrechtssysteem
in nederland? mogelijkheden
en onmogelijkheden van meer
openbaarheid
Marijke Malsch
5.1 inleiding
Er is tegenwoordig in de Nederlandse samenleving veel discussie over het
onderwerp ‘transparantie’. Ook binnen de rechtspraak is dit een belangrijk
onderwerp. Transparantie kan op diverse aspecten van de rechtspraak betrekking
hebben: het bijwonen door publiek en pers van zittingen, de begrijpelijkheid
van het juridisch taalgebruik en de verspreiding van rechterlijke
uitspraken zijn voorbeelden hiervan. Deze bijdrage gaat in op deze diverse
aspecten en presenteert het empirische onderzoek hiernaar. De bijdrage richt
zich voornamelijk op het strafrecht, omdat dit rechtsgebied het meest zichtbaar
is en sterkst aan de beeldvorming over de rechtspraak bijdraagt. Het strafrecht
is bovendien het meest in het nieuws. Voor zover uit empirisch onderzoek
iets bekend is over transparantie van het civiele en het bestuursrecht
wordt het eveneens weergegeven.
Openbare en transparante gerechtelijke procedures worden waarschijnlijk
als meer rechtvaardig beschouwd dan besloten procedures. Daarom wordt
kort ingegaan op de theorie van procedurele rechtvaardigheid (Procedural
Justice), omdat deze een mogelijke verklaring kan geven van hoe transparantie
samenhangt met de percepties van het publiek. Eveneens wordt
aandacht geschonken aan typeringen van rechtssystemen om een vergelijking
met buitenlandse systemen mogelijk te maken. Onder meer wordt het
onderscheid tussen ‘inquisitoire’ en ‘adversarial’ rechtssystemen besproken.
Nederland kan onder de meer inquisitoire systemen worden geschaard,
waarbij ons systeem daarenboven nog specifieke kenmerken heeft – zoals
de grote ‘ schriftelijkheid’ van het proces – die maken dat de toegankelijkheid
van het proces minder groot is dan die in andere landen.
In deze bijdrage worden de begrippen ‘transparantie’ en ‘openbaarheid’
beide gehanteerd. Het begrip ‘openbaarheid’ heeft voornamelijk betrekking
op de juridische eisen die aan processen worden gesteld. Het begrip
‘transparantie’ verwijst eerder naar de meer empirische eisen die aan
een proces kunnen worden gesteld om het ook feitelijk toegankelijk
en begrijpelijk te maken voor burgers. De twee termen overlappen elkaar
deels, en zij worden soms ook naast elkaar gehanteerd. Ook wordt het
265