Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

92
speelruimte voor transparantere rechtspraak
De bestaande grens – het punt waarop de rechtspraak niet verder bevraagd
kan worden – voldoet niet meer. Wellicht is deze klassieke grens bij te stellen
door ze te vervangen door een niet-absolute notie van prudentie, oftewel
een punt waarop de rechtspraak met gepaste voorzichtigheid kan worden
bevraagd. Gepaste voorzichtigheid betekent bijvoorbeeld dat het in eerste
instantie moet gaan om het bevragen op de wijze waarop het rechterlijk
oordeel tot stand kwam en niet het op voorhand onderuit halen van het
oordeel zelf. Dergelijke voorzichtigheid is niet zozeer vereist vanwege de statuur
van de rechtspraak – dat is vanuit maatschappelijk perspectief een steeds
kanslozer wordende verdedigingslinie – maar vanwege de maatschappelijke
functie van de rechter als geschilbeslechter, en het belang van closure hierbij
(vgl. Griffioen en Prins 2012). Langs die band kan bovendien goed worden
betoogd dat prudentie ook kan worden verlangd van buitenstaanders. Factcheckers
en maatschappelijke ‘hulprechters’ hebben – als burgers zogezegd
– immers ook een verantwoordelijkheid voor de integriteit van het ambt
dat zij bekritiseren. Wellicht verdient het daarom overweging om er via een
Angelsaksisch geïnspireerde contempt of court-achtige constructie voor
te zorgen dat buitenstaanders niet al te makkelijk via het instrument van
twijfel een loopje met de rechter nemen. Zeker nu er in de huidige constellatie
alleen maar omslachtige paden voor de handhaving van een dergelijke norm
zijn, zoals bijvoorbeeld de civiele zaak over de ‘goede naam’ van ‘klusjesman’
in verband met de Deventer moordzaak 6 , waarbij deze paden bovendien niet
in directe zin de integriteit van de rechter kunnen waarborgen.
De noodzaak tot prudentie en daarmee de grenzen worden overigens ingegeven
door nog een andere overweging. Perfectionisme kent namelijk ook zo
z’n kosten. Anders gesteld: voor de rechterlijke feitenvaststelling en daarmee
‘waarheidsvinding’ zal letterlijk ook ‘een prijs moeten worden betaald’.
De rechter is gehouden om recht te spreken op basis van een adequate lezing
van ‘de feiten’. Maar vaststelling van de feiten kost geld, en wel meer naarmate
ze rigoureuzer en/of publieker wordt aangepakt. Uiteindelijk mag deze
feitenvaststelling de belastingbetaler ook niet onverantwoord veel kosten.
Een rechtszaak is een afgeronde tijdscapsule, aan het eind waarvan een beslissing
moet worden genomen, alle resterende twijfel ten spijt (vgl. Loth 2012).
Hoe deze strijdende belangen – kostenbeheersing tegenover rigueur – zich
tot elkaar verhouden is goed af te leiden uit het vraagstuk van de wetenschappelijke
kwaliteit van het rechterlijk oordeel. Voor de rechter is het
welhaast onmogelijk recht te doen aan de wetenschappelijke complexiteit
van de vraagstukken die zich voor zijn oog afspelen. En voor de buitenwereld
is het, zeker wanneer er een karavaan van deskundigen is voorbijgetrokken,
zoals bij de balpenmoordzaak 7 het geval was, moeilijk te traceren welke rol
al die wetenschappelijke inbreng heeft gespeeld voor de uiteindelijke bewijsvaststelling
(Bal 2005). Om dit te redresseren wordt wel gepleit voor een soort