Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

50
speelruimte voor transparantere rechtspraak
in zijn geheel, een ‘huishouding’ die wordt bepaald door kosten en bekostiging,
doorlooptijden, overhead en wat dies meer zij. Dit is de beheerskant van
de rechtspraak waarin de minister van Veiligheid en Justitie via de Raad voor
de rechtspraak duidelijk een aandeel heeft. Transparantie als het inzichtelijk
maken of het voor sturing ‘rijp maken’ van interne processen speelt daarin
een markante rol (Westra 2013, deze bundel).
Transparantie verhoudt zich minder eenduidig tot de houding van individuele
rechters en het collectief van de rechtspraak. Neem het al eerdergenoemde
dilemma waar een rechter voor komt te staan wanneer hij door rtl
Boulevard wordt gevraagd om tekst en uitleg te geven. Zijn beslissing hieromtrent
is primair – weliswaar met de persrichtlijn 2 van de eigen organisatie
in de hand – zijn individuele verantwoordelijkheid. Maar uiteindelijk heeft
deze beslissing een weerslag op de rechtspraak als geheel en zou dus ook een
collectieve houding wettigen. Weer andere kwesties van transparantie liggen
duidelijk op het bord van de (grond)wetgever omdat ze uitgangspunten van
het instituut betreffen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de vraag of leken een plek
moeten krijgen in de rechtspraak.
Alhoewel de drie niveaus (organisatie, individu en instituut) in analytische
zin van elkaar zijn te onderscheiden, is de praktijk weerbarstig en werken
de niveaus ook bij transparantievraagstukken op elkaar in. Zo zet de intensivering
van het management van de rechtspraak de afbakening tussen beheer
enerzijds en de inhoud van het werk van individuele rechters anderzijds soms
op scherp. Zelfs als een zorgvuldige afbakening van beide is gewaarborgd,
is er onvermijdelijk sprake van een wisselwerking (Westra 2013, deze bundel;
zie ook Mak 2007). Al was het maar omdat sommigen betogen dat organisatorische
veranderingen van invloed zijn op het zelfbeeld van rechters en van
de beroepsgroep (Van Bennekom 2010; Ingelse 2010, Van den Emster 2010a;
Buruma 2011). Zelfs bij een kwestie als het al dan niet toelaten van camera’s
tot de rechtszaal, een beslissing die in de huidige verhoudingen in eerste
instantie op het bord van het gerechtsbestuur ligt, is er geen waterdichte
scheiding tussen de verschillende niveaus binnen de rechtspraak (Prins,
Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel).
En ten slotte, ook de staatkundige positie van het instituut rechtspraak heeft
natuurlijk invloed op de afwegingen die een individuele rechter moet maken.
Zo bepaalt het constitutionele kader dat het becommentariëren van een
specifieke zaak door een rechter en al helemaal de (toekomstige) zaaksrechter
uitermate problematisch is. Het gevolg is dat rechters, wanneer ze ernaar
gevraagd worden, voor het oog van het bredere publiek eigenlijk alleen maar
algemeenheden kunnen prijsgeven. Maar het publiek is doorgaans juist geïnteresseerd
in de specifieke afwegingen in een bepaalde zaak.