Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

190
speelruimte voor transparantere rechtspraak
is, is de manier waarop de Hoge Raad zijn beslissingen onderbouwt, zijn
stijl. In de praktijk “gaat (de rechter) zoveel mogelijk recht op zijn doel af”
(Vranken 1995: 110).
Volgens Martens, oud-president van de Hoge Raad, is die aanpak zelfs “welbewust
beleid” (Vranken 1995: 110). Het betreft een “van meet af aan gedecideerd
van een bepaalde opvatting getuigende betoogtrant” (Martens, zoals
geciteerd in Vranken 1995: 110). De uitspraak moet zich daardoor laten lezen
als “een goede pleitnota, waarin ondersteunende argumenten breed worden
uitgemeten en tegenargumenten slechts zoveel aandacht krijgen als voor
de overtuigingskracht of voor de duidelijkheid van het eigen standpunt nodig
is.” (Vranken 1995: 110, Martens parafraserend). De uitkomst wordt aldus
gepresenteerd als de rechtens enig mogelijke uitkomst. Ook de rechters van
het us Supreme Court en het Cour de cassation hanteren deze stijl. En in het
effect van die stijl – Roma locuta, causa finita 67 – onderscheiden uitspraken
van noch de Hoge Raad noch het us Supreme Court zich van die van het Cour
de cassation, ook al zijn laatstgenoemde uitspraken uiterst spaarzaam en daardoor
weinig doorgrondelijk gemotiveerd.
Het hogere doel lijkt de uitstraling van gezaghebbendheid te zijn en hoe die
gezaghebbendheid wordt ge- en bevestigd lijkt mede af te hangen, zo bleek
uit het voorgaande, van opvattingen over de rol van de rechter en de status
van zijn uitspraken (en dus niet per se van transparantie als zelfstandige
grootheid). Common law-rechters lijken meer te doen dan alleen het recht
toepassen (immers, case law): zij spreken een machtswoord en dat vereist
toch wel enige verantwoording, zo is de gedachte. Franse rechters daarentegen
(zo wil het paradigmatische rechtersbeeld) doen niet meer dan het recht
vinden dat besloten ligt in de wet als enige rechtsbron. De Hoge Raad lijkt
daar een beetje tussenin te zitten, althans tegenwoordig. Waar eerder, en vergelijkbaar
met de rechtspraakpraktijk in Frankrijk, uitspraken van de Hoge
Raad veelal werden gepresenteerd als logische en vanzelfsprekende voortvloeisels
uit de wet, zijn met het toenemen van de rechtsvormende activiteit
van de Hoge Raad zijn motiveringen uitvoeriger geworden. 68 Er lijkt dus een
verband te liggen tussen rechtsvorming als rechterlijke activiteit en de mate
van motivering van rechterlijke uitspraken. 69
Interessant is wel dat in de achttiende eeuw een argument tegen motivering
was dat een omstandige toelichting de overtuigingskracht van de beslissing
zou aantasten (Vranken 1995: 142). Thans lijkt eerder het tegendeel
voor waar te worden gehouden: een uitspraak boet juist aan gezag in door
een gebrek aan motivering (zie reeds par. 3.2). En daarmee komt niet zozeer
transparantie maar weer die gezaghebbendheid als hoger doel om de hoek
kijken. Want waar vroeger de Hoge Raad, zoals tegenwoordig nog steeds het